Rusland is het nieuwe virus en Oekraïne is het nieuwe vaccin, zo concludeerde de Nederlandse journalist Leon Verdonschot in de Nieuwe Revu. Want neem de voorman van actiegroep Viruswaarheid Willem Engel. Na zelfbenoemd virusdeskundige blijkt hij nu ‘expert’ in geopolitieke zaken. Zo twitterde hij „Oekraïne hoort bij Rusland” en vindt hij dat er inderdaad nazi’s aan de macht zijn in het Oost-Europese land. Ondertussen weigert FVD-leider Thiery Baudet Rusland te veroordelen en bagateliseert ex-FVD’er Wybren van Haga de oorlog door te zeggen dat Nederland na de corona-psychose nu overgaat in de Oekraïne-psychose.

Op sociale media circuleren juist in de extreemrechtse hoek allerlei wilde complottheorieën. Zo zou de oorlog in Oekraïne de volgende fase zijn die de geesten rijp moeten maken voor een wereldregering van het kwade genius Klaus Schwab. De Oekrainsche president Volodymyr Zelenskiy wordt veelvuldig gelinkt aan het World Economic Forum en The Great Reset.

Een ander verhaal dat rondgaat maakt het heel bont. Zo zijn er filmpjes en berichten die beweren dat de hele oorlog in Oekraïne niet bestaat. Het zou alles een leugen zijn van de mainstreammedia.

Globalisten

Dat extreemrechtse coronacomplotdenkers nu op de hand van Rusland zijn, bevreemdt politicoloog André Krouwel niet. De onderzoeker aan de Vrije Universiteit doet al jaren studie naar extremisme en complotten. „Extreemrechtsen zien een elite die plannen heeft voor een wereldwijde omvolking. In hun beeld staat Poetin aan hun kant. Want de Russische president heeft de globalisten door. Hij keert zich tegen de NAVO en de EU. Politici als Baudet zien de NAVO en de EU ook als een bedreiging.”

Dat op sociale media zelfs beweerd wordt dat er een nepoorlog aan de gang is, vindt Krouwel zeer extreem. „Ik kan me niet herinneren dat er weleens een hele oorlog is ontkend. Wel dat er geen coup is gepleegd of dat een bepaalde persoon niet is vermoord. Maar een oorlog? Nee. Er zijn zoveel beelden en video’s die niet vallen te ontkennen. Ook zijn er meer dan drie miljoen vluchtelingen. Je moet toch wel je oren en ogen dicht stoppen om te beweren dat er niets aan de hand is.”

Het makkelijk geloven van nepnieuws en complotten rond de oorlog in Oekraïne wil Krouwel niet op propaganda schuiven. In een oorlog bedienen de vechtende partijen zich vaak van propaganda. Dat maakt het voor de toeschouwer soms lastig om precies te zien wat er gebeurt. Toch moet propaganda goed worden onderscheiden van nepnieuws, zegt Krouwel. „Ik verzet me tegen het beeld dat wordt geschetst dat de propaganda van Oekraïne vergelijkbaar is met wat er van de Russische kant komt. Propaganda is door woord en beeld jouw verhaal heel duidelijk proberen te maken: zoals Oekraïne bijvoorbeeld benadrukt dat ze geholpen moeten worden en er telkens burgerslachtoffers vallen. Nepnieuws is iets anders. Om dat te creëren is veel geld nodig en een heel productieapparaat. Het is iets dat je de laatste decennia ziet en waar Rusland erg bedreven in is geraakt.”

Bizar monster

Dat iets als een oorlog nepnieuws en complotten aanjaagt, is een gegeven. Krouwel: „In tijden van grote onzekerheid en angst krijg je samenzweringstheorieën. Mensen proberen patronen te ontdekken om de situatie te verklaren en te begrijpen. Ze zien echter patronen die er niet zijn.”

Hij vergelijkt het met een cijfertekening, waarbij kinderen punten met elkaar moeten verbinden. „Mensen die geloven in complotten, kunnen niet goed tellen en verbinden de verkeerde punten met elkaar. Dan komt er geen lief hondje uit, maar een brij aan lijnen of een bizar monster.”

Uit een recente studie bleek dat de entertainmentwaarde van complottheorieën ervoor zorgen dat ze door sommige mensen sneller worden geloofd. „Sensationele nieuwtjes doen het altijd beter dan saaie. Het is aanzienlijker leuker om te bedenken dat George Soros mij betaalt om het Kieskompas zo te ontwikkelen dat iedereen bij de D66 uitkomt dan dat ik lang bezig ben om gebalanceerde stellingen te verzinnen.”