Met groot geraas scheren Russische jachtvliegtuigen laag over Oekraïne. Bij het noord-oostelijk gelegen Kharkiv werpen ze hun bommenlast af. Verwoestend. Dodelijk. Dagelijks ritueel.

Rusland beschikt over pakweg 1160 jachtvliegtuigen en 394 gevechtshelikopters, tegenover zo’n 125 jagers en 35 heli’s van Oekraïne. Toch beheersen de Russen ondanks hun enorme overmacht, ruim veertien dagen na het begin van de invasie, nog altijd niet het luchtruim boven Oekraïne.

Tot verbazing van westerse militair analisten. Hoe is het mogelijk? Luchtoverwicht is namelijk essentieel om vijandelijke troepen maximaal onder vuur te nemen en eigen grondtroepen adequaat bescherming te bieden.

Falen

„De Russische luchtmacht is de grote afwezige in deze oorlog”, analyseert defensiespecialist Peter Wijninga, verbonden aan het Haagse Centrum voor Strategische Studies (HCSS). „De Russische luchtstrijdkrachten falen.”

Toegegeven, met kruisraketten en precisiebombardementen heeft Moskou tijdens de openingsfase van de oorlog verschillende Oekraïense luchtmachtbases en radarsystemen weten uit te schakelen. De schade blijkt echter minder groot dan gedacht. De Oekraïense luchtverdediging is nog altijd actief, waaronder snel verplaatsbare Buk M1-luchtafweersystemen.

Wijninga, voormalig kolonel bij de Koninklijke Luchtmacht, ziet meerdere verklaringen voor het zwakke optreden van de Russische luchtstrijdkrachten. „Hun precisietechnologie is minder ontwikkeld dan in het Westen. Bovendien kampen de Russen met een tekort aan precisiewapens door grootschalige inzet bij Aleppo in Syrië.”

Ook een gecoördineerd optreden van Russische lucht- en landmacht laat ernstig te wensen over, terwijl dat juist sinds de Tweede Wereldoorlog de grote kracht van het Rode Leger was. „De Russen lijken de doctrine van gezamenlijk opereren de laatste tien, twintig jaar te hebben losgelaten.” Tijdens de oorlog in Tsjetsjenië (1999-2000) ontbrak samenwerking bijvoorbeeld ook.

Overmacht

De Russische aanvallen op verbindingsknooppunten brengen zelfs de eigen grondtroepen in Oekraïne in de problemen. „Russische militairen in het veld communiceren, versleuteld, via 2G en 3G. Met het uitschakelen van zendmasten zijn Russische militairen gedwongen via open verbindingen te communiceren. De Oekraïense diensten luisteren deze kanalen af, waardoor ze vaak op de hoogte zijn van Russische operaties. Moskou schiet hiermee zichzelf in de voet.”

Oekraïne weet de Russische overmacht in de lucht voor een belangrijk deel te compenseren vanaf de grond. De levering van geavanceerde Stinger-luchtafweerraketten en antitankraketten uit het Westen werpt vruchten af. Volgens de Verenigde Staten verliezen de Russen per dag zo’n vijftig voertuigen, waaronder tanks en artillerie. Schattingen over aantallen neergeschoten vliegtuigen lopen uiteen. Alleen al op 5 maart zijn vijf jachttoestellen, vier heli’s en een drone neergehaald.

De VS en bondgenoten hebben in totaal zo’n 2000 mobiele Stinger-luchtdoelraketten (snelheid 3000 km/u, bereik 4800 meter) aan Oekraïne geleverd. Londen stuurt binnenkort nog eens een onbekend aantal supersnelle Starstreak-luchtdoelraketten (snelheid 4950 km/u, bereik 7000 meter) naar het land.

Het Oekraïense leger slaagt erin de Russische luchtmacht te beperken in z’n bewegingsvrijheid. „Ze opereren nu vooral nog in het oosten van Oekraïne. Het Russische S-400-luchtafweersysteem, net over de grens, biedt hen daar bescherming”, legt kolonel b.d. Wijninga uit.

Blunders

Ook al zijn de uitrusting, training en aansturing van het Russische leger volgens Wijninga op zich relatief goed, toch verloopt de oorlog tot nu toe dramatisch voor de Russen door een opeenstapeling van blunders. „De legerleiding lijkt grotendeels niet op de hoogte te zijn geweest van de plannen, de troepen in het veld waren slecht voorbereid, terwijl een aanvalsplan waarschijnlijk in allerijl is opgesteld.”

De militair specialist raakt er daarom steeds meer van overtuigd dat een Russische invasie „niet de bedoeling” is geweest. „Poetin dacht mogelijk met bluf, met het samentrekken van veel troepen Oekraïne op de knieën te krijgen. Zonder een schot te lossen.”

Oekraïne gaf echter geen kik. „Poetin heeft daarom, met een halfslachtig plan, alsnog moeten overgaan tot een invasie, waarmee hij een groot probleem voor zichzelf heeft gecreëerd. Hij kan niet meer terug. Poetin móet door.”

Zware bombardementen met domme, niet-geleide bommen op appartementen, kerken en scholen zijn het gevolg. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) constateerde woensdag achttien (lucht-)aanvallen op zorggerelateerde doelwitten: van ambulances tot een kraamkliniek in Marioepol.

Oekraïne lijdt zwaar onder de barbaarse Russische aanvallen. Niet voor niets trekt Kiev ruim 300 militairen en 8 helikopters terug uit VN-missies. Manschappen en materieel zijn dringend thuis nodig.

No-fly-zone

De Oekraïense president Zelenski hamert bij het Westen op het instellen van een no-fly-zone, omdat hij een toename van Russische luchtaanvallen vreest. Wijninga wijst op de grote risico’s van zo’n aanpak. „Een no-fly-zone is een offensieve maatregel die vraagt om handhaving, om het neerschieten van Russische vliegtuigen. Het Westen is daarmee regelrecht in oorlog met Rusland, iets wat de NAVO absoluut wil voorkomen.”

Een recent gelanceerd plan om Oekraïne te voorzien van zo’n zeventig MiG-29-gevechtsvliegtuigen uit voormalige Oostbloklanden is voortijdig gestrand. Polen wilde MiG’s leveren op voorwaarde dat de VS deze zouden vervangen door F-16’s. De opzet, het overdragen van de toestellen via de Amerikaanse luchtmachtbasis Ramstein in Duitsland, stuit echter op een veto van Washington en Berlijn.

„Het stationeren van de jachtvliegtuigen in het westen van Oekraïne zou een enorme bedreiging voor de Russen betekenen. Kiev kan daarmee in een uur tijd in heel Oekraïne Russische eenheden aanvallen.” De vraag is volgens Wijninga of de levering van Poolse jachtvliegtuigen definitief van de baan is of dat Oekraïne de toestellen via een rookgordijn binnenkort alsnog kan laten invliegen.

Hoe waardevol de Mig’s voor Oekraïne ook zijn, mogelijk heeft Kiev nog meer aan extra Bayraktar TB-2. Deze zwaarbewapende drones hebben al talloze tanks en pantservoertuigen weten uit te schakelen.

Desastreus

Aanhoudend slechte prestaties van het Russische leger kunnen desastreuze gevolgen hebben. Een nucleaire of aanval op Oekraïne –of op het Westen– is niet uitgesloten. Britse inlichtingendiensten waarschuwden woensdag voor een chemische of biologische aanval in Oekraïne.

„Als Poetins geduld opraakt, gaat hij nog grover geweld gebruiken”, zegt Wijninga. „We zien nu al grootschalige bombardementen op Oekraïense steden. Met enorme aantallen slachtoffers en grote schade.”