Het bijna 24 miljoen inwoners tellende Taiwan ligt in de clinch met de machtige, autoritaire buur. China noemt Taiwan een afvallige provincie; het eiland ziet zichzelf als onafhankelijk.

Het conflict tussen de Volksrepubliek China en de democratische Republiek China (Taiwan) gaat terug tot de jaren 40. Op het Chinese vasteland vochten communisten en nationalisten een burgeroorlog uit. Generaal Chiang Kai-shek en zijn getrouwen verloren de strijd en weken uit naar Taiwan.

Tot 1971 gold de regering van de Republiek China als de enige legitieme vertegenwoordiger van China. Daarna erkenden de VN de Volksrepubliek als soeverein land. China wil Taiwan terugbrengen onder de vleugels van het moederland. Het probeert het eiland te isoleren, bijvoorbeeld door andere landen te verbieden om er betrekkingen mee te onderhouden – het een-Chinaprincipe. China staat evenmin toe dat Taiwan lid wordt van organisaties zoals de VN en de WHO.

Niettemin zijn er landen die toch diplomatieke banden aangingen met Taiwan. Andere landen keerden op hun schreden terug. Maar er is ook officieuze steun voor Taiwan. Die steun zou de toekomst van het eiland weleens mede kunnen bepalen.

OFFICIËLE STEUN

Wie Taiwan erkent, kan niet ook diplomatieke betrekkingen aangaan met de autoriteiten in Peking. Veel landen erkennen de regering in Taiwan daarom niet.

Welke landen Taiwan erkennen

Veertien landen erkennen Taiwan als onafhankelijk (zie kaart.) Grotendeels zijn dat arme landen in Centraal-Amerika en Oceanië. In Europa erkent alleen Vaticaanstad het eiland. Even leek het erop dat Honduras zou ‘overlopen’ naar China, omdat presidentskandidate Xiomara Castro een pro-Chinese campagne voerde. Maar bij haar beëdiging eind januari waren de vicepresidenten van Amerika en Taiwan aanwezig. Ze spraken zelfs kort samen, mogelijk om te laten zien dat Taiwan kan rekenen op steun uit Washington. Kort daarop liet de kersverse regering van het Centraal-Amerikaanse land weten dat het toch de diplomatieke banden met Taiwan handhaaft.

Welke landen dat niet meer doen

Eind december vorig jaar ruilde Nicaragua Taiwan in voor China. Het was sinds de verkiezing van de huidige Taiwanese president, Tsai Ing-wen, in 2016 het achtste land dat de banden met Taiwan verbrak. Eerst koos São Tomé en Príncipe voor China, gevolgd door Panama. In 2018 braken maar liefst drie landen met Taiwan: de Dominicaanse Republiek, El Salvador en Burkina Faso. De Salomonseilanden en Kiribati deden hetzelfde in 2020.

Dat Taiwan zo veel formele bondgenoten kwijtraakt, komt doordat Tsai Ing-wen weinig van China moet hebben. Als reactie probeert China Taiwan verder te isoleren door het als het ware te ontvrienden. In ruil voor bijvoorbeeld investeringen worden landen verleid om de betrekkingen met Taiwan op te geven. De vorige Taiwanese president, Ma Ying-jeou, onderhield nauwere banden met China dan Tsai. In die periode deed China geen pogingen om bondgenoten af te pakken. Kort na de eeuwwisseling werd Taiwan nog door bijna dertig landen erkend.

OFFICIEUZE STEUN

Volgens analisten zijn officieuze banden voor het eiland veel belangrijker. Ze constateren dat het Taiwan op het vlak van niet-officiële relaties de laatste tijd voor de wind gaat.

Verenigde Staten

Amerika is dé bondgenoot van Taiwan. Het kent sinds 1979 de zogeheten Taiwan Relations Act, een wet die de VS ertoe verplicht om Taiwan de middelen te geven om zichzelf te verdedigen, dus ook in het geval van een Chinese aanval.

Onder president Trump verslechterde de relatie tussen Amerika en China en werden de banden met Taiwan hechter. In augustus 2020 bezocht Alex Azar, toen minister van Volksgezondheid, het eiland. Hij was de hoogste Amerikaanse functionaris in bijna veertig jaar die Taiwan aandeed.

Op het dossier Taiwan vaart Biden een vergelijkbare koers als Trump. Opzienbarend was dat de president in oktober vorig jaar zei dat de VS Taiwan zullen verdedigen als het wordt aangevallen door China. Later leek een Witte Huiswoordvoerder deze uitspraak weer terug te draaien, maar dit moet worden geschaard onder de doelbewust ambigue houding van de VS rondom Taiwan. Taiwankenner Gerrit van der Wees, geraadpleegd voor dit artikel, zegt dat er in Washington een brede consensus is dat Taiwan gesteund moet worden. Over hoe die steun eruit moet zien en onder welke omstandigheden die verleend moet worden, verschillen volgens hem de meningen. Maar het is volgens hem „overduidelijk” dat de VS „direct zullen ingrijpen” als China Taiwan zal aanvallen à la Rusland in Oekraïne.

Japan

Japan geldt als een belangrijke bondgenoot van de VS en alleen al daarom kan Taiwan op het land aan. Maar er is nog een reden waarom Taiwan blij is met Japan: het heeft duidelijk uitgesproken dat vrede en veiligheid in de Straat van Taiwan van levensbelang zijn voor Japan en dat China krachtige tegenmaatregelen kan verwachten als het de status quo wil veranderen. Eind vorig jaar lekte uit dat de VS en Japan werken aan een gezamenlijk plan voor als er een crisis ontstaat rond Taiwan.

Europese Unie

Afgelopen november stuurde het Europees Parlement voor het eerst een officiële delegatie naar Taiwan. Dat laat zien dat de eilandstaat nu „erg hoog op de agenda staat in Brussel en in alle lidstaten”, zei de Franse Europarlementariër en hoofd van de delegatie Raphaël Glucksmann tegen de Taiwanese premier. Enkele weken daarvoor het had Europees Parlement al gestemd voor sterkere Europese betrekkingen met Taiwan.

Slowakije en Tsjechië verwelkomden afgelopen najaar een delegatie Taiwanese functionarissen. En Litouwen stond, tot woede van China, Taiwan toe om een diplomatieke post te openen in zijn hoofdstad Vilnius.

Diplomatiek netwerk

De officieuze steun voor Taiwan is breder dan genoemde landen. Gerrit van der Wees noemt dat naast Japan ook Australië vorig jaar een „scherpe draai ten faveure van Taiwan” heeft gemaakt. Steun van de grootste buurlanden noemt hij „ongelooflijk belangrijk.”

Steun voor Taiwan blijkt ook hieruit dat het eiland in 107 landen „representative offices” heeft, ambassadekantoren die van Peking niet als zodanig mogen worden genoemd. Daarmee heeft het in grootte het 32e diplomatieke netwerk ter wereld.

Jessica Drun, Taiwandeskundige bij de Amerikaanse denktank Atlantic Council, zegt dat het bevorderen van diepere betrekkingen, het versterken van de economische en handelsbetrekkingen en het pleiten voor een zinvolle deelname van Taiwan aan internationale organisaties belangrijk is voor het eiland. „Dergelijke inspanningen weerspiegelen een coalitie van steun van gelijkgestemde landen en helpen Taiwan te beschermen tegen Chinese pogingen om het te isoleren en te intimideren.”

TOEKOMST TAIWAN

Voor de toekomst van Taiwan zijn er grosso modo drie opties: Taiwan roept de onafhankelijkheid uit, China lijft het eiland in of de status quo blijft gehandhaafd.

Ingelijfd door China

China wil Taiwan uiterlijk 2049 hebben ingelijfd. Analisten zeggen dat het dit jaar nog niet zal gebeuren, omdat Xi dit najaar waarschijnlijk weer herkozen wordt. In de aanloop naar het congres waarop dit staat te gebeuren, zal de Chinese president geen avonturen beginnen die zijn feestje kunnen verstoren. Vanaf 2024 wordt de kans op een invasie groter omdat er verkiezingen zijn in Taiwan en in de VS. Zeker in de periode rond een eventuele presidentswissel is Amerika op zijn kwetsbaarst. In 2027 loopt Xi’s derde termijn af. De inlijving van Taiwan zou hem aan weer een termijn van vijf jaar kunnen helpen. Van het langer uitstellen van een invasie zou afstel kunnen komen, omdat Taiwan militair steeds sterker wordt.

Dan Blumental, directeur van het American Enterprise Institute, schreef een kleine week voordat Rusland Oekraïne binnenviel in tijdschrift Foreign Policy dat Peking het draaiboek van Rusland voor Taiwan weleens zou kunnen volgen. Hij noemt het een „niet ondenkbaar” scenario dat de Chinese Communistische Partij een wet aanneemt waarin staat welke stappen Taiwan richting China moet nemen om oorlog te voorkomen. „Het diplomatieke isolement van Taiwan maakt het bij uitstek vatbaar voor een Ruslandachtige campagne van intimidatie en dwang”, schrijft hij. Blumental vindt dat de VS zich op zo’n scenario moeten voorbereiden om „de val van Taipei te voorkomen.”

Taiwan onafhankelijk

Dit scenario is onwaarschijnlijk. Herhaaldelijk heeft China gezegd dat onafhankelijkheid oorlog betekent. Tijdens een virtuele ontmoeting in november tussen Biden en Xi herhaalde de laatste nog maar eens dat China „beslissende maatregelen” neemt als Taiwan te ver gaat bij het streven naar onafhankelijkheid.

Status quo

Drun ziet handhaving van de status quo als meest waarschijnlijke scenario. Wel verwacht ze toenemende druk van Peking op het eiland, omdat het afdrijft van wat de Volksrepubliek wil.

Ook Van der Wees ziet de huidige status van Taiwan niet snel veranderen. Hij acht ook nog tussenvarianten denkbaar. Zoals dat China Taiwan niet formeel inlijft maar wel meer invloed krijgt; of dat Taiwan de banden met andere landen nog sterker aanhaalt. „Dat laatste zie ik als meest waarschijnlijke scenario.”