Lavastromen verwoestten al meer dan 2700 gebouwen en overstroomden zo’n 1000 hectare landbouwgrond. Het eiland is voor een groot deel bedekt met vulkanische as. Ruim 7000 van de 83.000 bewoners moesten hun woning verlaten.

De lava stroomde aanvankelijk vrij rustig met 70 meter per uur en bereikte pas na enkele uren de eerste vrijstaande huizen van het dorp El Paraiso. Een dag later waren honderd huizen vernield of verdwenen. Na negen dagen bereikte de eerste lava de Atlantische Oceaan.

Op sommige dagen zijn ruim honderd aardschokken geregistreerd, waarna de activiteit van de Cumbre Vieja weer omhoog ging.

Is dat een normaal patroon voor een vulkaanuitbarsting op La Palma?

„In principe wel”, stelt Janne Koornneef, geochemicus van de Vrije Universiteit in Amsterdam, desgevraagd. „De Canarische eilanden zijn ontstaan door dit soort uitbarstingen. Met de landtong die door de lavastroom is gevormd, komt er nu gewoon weer een stuk eiland bij.”

Elske de Zeeuw-Van Dalfsen, als vulkanoloog werkzaam bij het KNMI en TU Delft, sluit zich daarbij aan. „Er zijn veel soorten vulkanen en dus ook verschillende type uitbarstingen. Je hebt extreem explosieve uitbarstingen, zoals op het Caribische eiland St. Vincent in april dit jaar. Daarnaast zijn er uitbarstingen waarbij lava relatief rustig naar buiten stroomt; we noemen dit effusief. De Cumbre Vieja-vulkaan behoort tot dit laatste type. Uitbarstingen van deze vulkaan duurden in het verleden tussen de 21 en 83 dagen. De periode van 69 dagen die de vulkaan nu actief is, valt nog steeds binnen die bandbreedte.”

Hoe komt het dat deze vulkaanuitbarsting zo lang duurt?

De Zeeuw-Van Dalfsen: „Wat er precies in de ondergrond gebeurd, is lastig te zeggen. We kunnen nu eenmaal niet onder de vulkaan kijken. Wat we wel hebben zijn een heleboel meetgegevens en analyses. We weten dat de Cumbre Vieja-vulkaan, net als de andere vulkanen van de Canarische eilanden, wordt gevormd door een zogenaamde hotspot. Een hotspot is een extreem warme plek in de aardmantel waarvandaan magma omhoog beweegt naar de aardkorst. Daar vormt het vulkanische eilanden zoals La Palma en Tenerife.”

Koornneef: „Onder La Palma is het extra heet. Op zo’n 100 kilometer diepte smelt het gesteente. Magma beweegt daarvandaan langzaam omhoog als een soort hete bel. Wanneer dit magma ophoopt, loopt de druk op en kan er een uitbarsting volgen. Op dit moment is de aanvoer van gesmolten gesteente nog steeds groot. Naar schatting is er al tien keer zoveel lava uit de vulkaan gestroomd als in 1971.”

Hoe zal deze uitbarsting naar verwachting verlopen?

Koornneef: „Dat valt lastig te voorspellen. We kunnen wel de seismische data bestuderen: zolang er bevingen in de ondergrond plaatshebben, is er waarschijnlijk nog toevoer van magma naar de vulkaan. Ook kunnen we de samenstelling van de gassen uit de vulkaan analyseren op CO2 en zwaveldioxide (SO2). Op basis van historische gegevens verwacht ik dat hij nog wel een aantal weken actief zal zijn.”

De Zeeuw-Van Dalfsen: „Uiteindelijk zal de toevoer van magma stoppen en daarmee ook deze uitbarsting. Dagelijks worden alle meetgegevens geanalyseerd. Tot nu toe neemt de uitbarsting nog niet in kracht af. Vulkanologen kunnen vrij goed het begin van een uitbarsting voorspellen, maar het is veel lastiger het einde van een uitbarsting aan te kondigen. We kunnen niet diep genoeg onder de vulkaan kijken om te weten hoeveel magma er nog aanwezig is.”

In hoeverre is de vulkaanuitbarsting gevaarlijk voor de bewoners van La Palma?

Koornneef: „Deze vulkaan is door het weinig explosieve karakter niet erg gevaarlijk. Er stroomt basaltisch magma uit. Dat stroomt vrij gemakkelijk. De asregen is zeker wel lastig voor de mensen op het eiland. Maar zolang je er uit de buurt blijft, is er eigenlijk niet veel aan de hand. Het probleem is nu vooral dat La Palma steeds dichter bevolkt is geraakt. Dorpen en bananenplantages zijn bedolven onder een 10 meter dikke laag lava.”

De lavastroom loopt met ongeveer 70 meter per uur. Wat zegt dat?

Koornneef: „Dat kun je bijbenen. Bij een explosieve uitbarsting heb je te maken met verzengende gloedwolken die met 100 tot 500 kilometer per uur van de hellingen naar beneden razen. Op La Palma niet. Daar is lava vrij vloeibaar, met een stroperigheid die lijkt op die van chilisaus. We noemen dat touwlava of met een Hawaïaanse term: pahoehoe. Hoe meer de lava afkoelt, hoe stroperiger die wordt, net als kaarsvet. En, hoe stroperiger de lava wordt, hoe langzamer die stroomt.”

Heeft deze uitbarsting mogelijk ook gevolgen voor vulkanische systemen in de buurt?

De Zeeuw-Van Dalfsen: „Je doelt op de andere Canarische eilanden? Nee, niet direct, deze eilanden hebben een eigen magma-aanvoer, die onafhankelijk is van de magma-aanvoer van La Palma. Wel zal de toename van de kennis over dit vulkaansysteem helpen bij het interpreteren van meetgegevens van de andere eilanden.”