De militaire spanningen tussen Taiwan en China zijn de ergste in zeker 40 jaar, zei de Taiwanese defensieminister Chiu Kuo-cheng woensdag nadat in korte tijd zo’n 150 Chinese gevechtsvliegtuigen in de luchtverdedigingszone van Taiwan waren waargenomen. Vorige week vierde de Volksrepubliek China haar 72e verjaardag. Het land zette de viering luister bij door onder meer gevechtsvliegtuigen richting Taiwan te sturen. De dagen daarna gebeurde dat telkens weer. Het hoogtepunt was maandag, toen 56 bommenwerpers en gevechtsvliegtuigen uit China langs het eiland vlogen.

De provocaties zijn verre van ongevaarlijk. Een „beetje onvoorzichtigheid of verkeerde berekeningen” kunnen leiden tot een „crisis” in de Straat van Taiwan, de zeestraat tussen China en Taiwan, waarschuwde Chiu. Volgens de defensieminister is China in staat om Taiwan binnen te vallen en tegen 2025 een grootschalige actie te beginnen. Als antwoord op de Chinese agressie schroeft Taiwan het defensiebudget op.

De huidige president, Tsai Ing-weng, is sinds vijf jaar aan de macht. Zij verzet zich fel tegen de Chinese claim op het eiland, dat zichzelf als onafhankelijk land ziet. Sindsdien zet Peking de verhoudingen met Taiwan verder op scherp. Het gebruikt daarvoor militaire, diplomatieke en economische middelen. De Chinese president Xi Jinping omschreef vorige week de betrekkingen tussen China en Taiwan als „grimmig.”

Het gezaghebbende Amerikaanse tijdschrift Foreign Affairs publiceerde dinsdag een door Tsai geschreven artikel. Zij betoogt daarin dat andere democratieën voor ogen moeten houden dat „als Taiwan valt, de gevolgen catastrofaal zullen zijn voor de vrede in de regio en het systeem van democratische allianties. Het zou erop wijzen dat in de huidige wereldwijde strijd tussen waarden autoritaire systemen de overhand hebben boven democratie.”

Chipproducent

Taiwan is voor de gemiddelde Nederlander ver weg. Waarom zou je je druk moeten maken om wat daar gebeurt? Pas op, waarschuwt Gerrit van der Wees. De voormalige diplomaat en Taiwan-kenner –hij doceert geschiedenis van Taiwan aan twee Amerikaanse universiteiten– zegt dat de westerse wereld het zich niet kan veroorloven om weg te kijken van China’s snode plannen. „Als China Taiwan binnenvalt, liggen twee weken later de Europese autobedrijven plat.”

Punt is, zegt de in Washington woonachtige Van der Wees, dat Taiwan hoogwaardige chips voor auto’s en andere apparatuur maakt. Chipconcern TSMC behoort tot de grootste chipproducenten ter wereld.

Moet ons eigen hachje leidend zijn bij het steunen van Taiwan?

„Het is een reden, maar zeker niet de enige. Het Westen staat voor een op wetten gebaseerde internationale orde. Als wij onze normen en waarden in de wereld willen handhaven, is het essentieel om Taiwan, een democratie, te steunen.”

Hoe moeten we de Chinese dreiging taxeren? Houden Taiwanezen bij het ’s avonds naar bed gaan er bijvoorbeeld rekening mee dat ze wakker worden in oorlogsgebied?

„De dreiging vanuit China wordt steeds groter. Peking vindt dat het eiland zich steeds verder af begeeft van wat het vasteland wil en probeert Taiwan weer richting China te bewegen. Dat doet het met deze provocaties. Telkens als Taiwan iets doet wat de Chinese autoriteiten niet bevalt of als de Verenigde Staten de banden met het eiland aanhalen, kun je er vergif op innemen dat er binnen enkele dagen vliegtuigen vanuit China richting Taiwan gaan. Wat China ook doet: allerlei desinformatie in Taiwan verspreiden. Het wil dat de bewoners van het eiland zich afkeren van de democratische regering.

De bevolking blijft bij dit alles rustig, er is geen sprake van paniek, chaos of onrust.”

Zijn er Taiwanezen die vereniging „met het moederland” wel zien zitten?

„Die zijn er nauwelijks. Het klopt niet dat de Taiwanese bevolking verdeeld is over China, zoals ik deze week bij de NOS las. Negen op de tien Taiwanezen steunen het gematigde beleid van de regering dat het eiland vrij wil houden zonder de onafhankelijkheid uit te roepen.

Het enthousiasme van degenen die hereniging met China oorspronkelijk wél zagen zitten, is ook bekoeld sinds het land in Hongkong heeft ingegrepen en de bevolking daar vrijheden is kwijtgeraakt. Dankzij China’s optreden daar is de huidige president Tsai Ing-wen, die zich duidelijk uitsprak tegen Peking, in 2020 herkozen. Een jaar daarvoor zag het daar nog niet naar uit.”

De Amerikaanse legerleider Philip Davidson verwacht binnen zes jaar een Chinese invasie in Taiwan. Krijgt hij gelijk denkt u?

„China heeft er nooit een geheim van gemaakt dat het Taiwan wil inlijven. Het land staat voor de afweging: kunnen wij met succes een aanval uitvoeren of zijn de kosten daarvoor te hoog? Het is aan de Verenigde Staten en andere landen om ervoor te zorgen dat het China duidelijk is dat het zich deze stap niet kan veroorloven.

Als China de kans krijgt, zal het niet aarzelen Taiwan in te lijven, maar ik denk niet dat het zover komt. Amerikaanse defensiedeskundigen hebben herhaaldelijk benadrukt dat het ontzettend moeilijk is om Taiwan in te nemen, omdat er veel materieel, menskracht en energie nodig is om de Straat van Taiwan over te steken. Het wordt zelfs moeilijker geacht dan de geallieerde invasie in Normandië in 1944. Omdat Taiwan goed bewapend is en zich al vele jaren op een dergelijke invasie heeft voorbereid, denk ik dat China zich wel even achter de oren krabt.”

In Europa lijkt de steun voor Taiwan toe te nemen. Litouwen ligt sinds enige tijd op ramkoers met China. Het opende in juli in de eigen hoofdstad Vilnius een ”Taiwan Representative Office”, een soort semi-ambassade, en vestigde nog geen maand later een handelskantoor in Taiwans hoofdstad Taipei. Tegen het zere been van Peking was dat Litouwen de naam Taiwan gebruikt en niet Taipei. In de ogen van China erkende Litouwen daarmee Taiwan min of meer als onafhankelijk land en daarom reageerde het land woedend. Het haalde zijn ambassadeur terug, stuurde de Litouwse ambassadeur weg en legde de handel met Litouwen stil.

Het Zwitserse parlement nam 17 september een breed gedragen motie aan om de banden met Taiwan te versterken. Vorige maand nam het Europese Parlement een resolutie aan waarin het er bij de Europese Unie op aandrong om te onderhandelen over een bilaterale overeenkomst met Taiwan.

Wordt de positie van Taiwan internationaal sterker?

„Ik denk van wel. Tel daarbij op dat de afgelopen maanden ook enkele landen in de regio steun uitspraken voor Taiwan. Met name de veranderde stellingname van Japan is opvallend, want dat land stelde zich altijd neutraal op. En recent werd het Aukus-veiligheidspact gelanceerd, de samenwerking tussen Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Australië gaat een veel sterke rol spelen in de verdediging van de regio rondom Taiwan.”

De Amerikaanse president Joe Biden liet dinsdagnacht weten dat hij met zijn Chinese evenknie had gesproken over Taiwan. Biden bevestigde dat de Verenigde Staten een één-Chinabeleid zullen blijven voeren. Dat houdt in dat het land Peking ziet als de regering van China en geen diplomatieke betrekkingen met Taiwan heeft. Amerika benadrukt dat de eilandbevolking zelf in vrede en op democratische wijze over haar toekomst moet kunnen besluiten.

Het één-Chinabeleid stamt uit een tijd dat Taiwan nog niet democratisch was, zegt Van der Wees. „Ten opzichte van de jaren 70 is er in Taiwan veel veranderd. Het heeft zich ontwikkeld tot een democratie en wil graag volwaardig lid van de internationale gemeenschap worden. Westerse landen zouden een route moeten uitstippelen om dat op termijn mogelijk te maken en China ervan moeten overtuigen dat een onafhankelijk Taiwan geen bedreiging is voor het land.”

Van der Wees is getrouwd met een Taiwanese en raakte nauw betrokken bij het democratisch worden van Taiwan. Van 1980 tot 2016 gaf hij een tweemaandelijkse nieuwsbrief uit over mensenrechten en democratie in Taiwan. De nieuwsbrieven vonden hun weg naar onder meer het Amerikaanse Congres en nationale parlementen in Europa. Van der Wees zegt dat de Amerikaanse onderminister van Buitenlandse Zaken, Kurt Campbell, hem „een pluim op mijn hoed” heeft gestoken door hem meerdere keren te bedanken voor zijn berichten over Taiwan.

De inhoud van de nieuwsbrieven stond de Taiwanese autoriteiten aanvankelijk niet aan, want Van der Wees werd tussen 1986 en 1992 de toegang tot het eiland ontzegd. Sinds 1992 is de voormalig diplomaat „wel heel erg welkom” in Taiwan. President Tsai Ing-weng ontmoette hij meerdere malen. „Zij is een verstandige vrouw die in een periode waarin de spanningen met China oplopen het hoofd koel houdt en heel rationeel te werk gaat.”