Ruim 6,5 inch is de Xiaomi Mi 10T. Daarmee hebben volwassen gebruikers een hand vol aan de uit de kluiten gewassen smartphone. Maar het apparaat heeft ze dan ook veel te bieden: een snelle processor, een camera van 64 megapixels én, volgens de Litouwse overheid althans, censuursoftware. Dat laatste staat niet in de specificaties, maar is wel opzienbarend. Daarom opperde Litouwen vorige week om de smartphones van de Chinese technologiefabrikant in de ban te doen. Want al staat de functie niet aan in de Europese Unie, één druk op de knop kan ook Europese consumenten aan de Chinese leiband laten lopen. Het is dan niet meer mogelijk om leuzen als ”Bevrijd Tibet” en ”Lang leve de Taiwanese onafhankelijkheid” te twitteren. Wat is hier nu precies aan de hand?

Het is een bewolkte, wat regenachtige dag in september in Vilnius, de hoofdstad van Litouwen, als het Nationaal Cyberbeveiligingscentrum van het Litouwse Ministerie van Defensie alarm slaat. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat topmodellen van het Chinese technologiemerk Xiaomi beschikken over een functie die bepaalde termen kan detecteren en censureren. De censuursoftware, zoals de functie al snel wordt genoemd, kan een lange lijst met 449 woordgroepen herkennen en voorkomen dat die door gebruikers worden uitgewisseld. De termen zijn stuk voor stuk politiek gevoelig –althans in Azië. Daar is de strijd om een onafhankelijk Tibet en de Chinese bemoeienis met Taiwan immers al jaren een heet hangijzer.

Monddood

Vrijheidsstrijders die zich van achter hun Xiaomi-smartphone willen laten gelden, hebben door de lijst met verboden woorden echter een probleem. Als zij bepaalde zinnen op sociale media willen delen, grijpt de telefoon in. Dat betekent: niet kunnen opkomen voor wat je belangrijk vindt –en dus monddood worden gemaakt. Voorlopig speelt het probleem niet acuut in Europa: daar is de lijst uitgeschakeld. Maar volgens de onderzoekers kan het woordenfilter zomaar vanuit China worden aangezet. Dan moeten ook Europese dissidenten zwijgen.

De censuursoftware is niet het enige probleem dat het Nationaal Cyberbeveiligingscentrum in Litouwen constateert. Volgens de onderzoekers zou de Xiaomi-telefoon ook versleutelde gegevens over het gebruik van de telefoon hebben verzonden naar een server in Singapore. Daarmee kan de Chinese overheid inzicht krijgen in wat gebruikers met hun Xiaomi-smartphone doen. Dat probleem is mogelijk nog acuter dan de lijst met verboden woorden: die functie staat standaard niet ingeschakeld –en dus is die soep misschien niet zo heet als hij wordt opgediend– ook al kan de ‘software’ wel degelijk een gevaar voor de vrijheid van meningsuiting vormen en is die per definitie laakbaar.

Overigens legde het Nationaal Cyberbeveiligingscentrum niet alleen een Xiaomi-smartphone op de pijnbank: ook modellen van Huawei en OnePlus, allebei eveneens van Chinese makelij, werden onderzocht. Op deze telefoons werden geen dringende verdachte zaken aangetroffen. Wel constateerden de onderzoekers diverse zaken die een risico voor de cyberveiligheid vormen. Welke dat zijn, blijft ongewis; eind dit jaar moet een uitgebreider rapport volgen met daarin meer details.

De problemen die de Litouwse cyberbeveiligingsdeskundigen aantreffen, staan niet op zichzelf. Sinds zijn aantreden in 2013 trekt de Chinese president Xi Jinping de teugels steeds steviger aan. Afgaand op de vele ontwikkelingen en getuigenissen vanuit het Aziatische land wordt het vrije woord in de Volksrepubliek om zeep geholpen.

Dat gebeurt niet alleen op straat, maar ook digitaal. Via zijn Great Firewall-programma –een verwijzing naar de Chinese Muur– zet de Chinese overheid wetgeving en technologie in om het internet op eigen grondgebied te reguleren.

Chinese technologiebedrijven gaan daar al dan niet vrijwillig in mee: nog dit voorjaar dwong de Chinese overheid AliBaba-oprichter en miljardair Jack Ma op zijn knieën nadat hij kritiek had geuit op toezichthouders en staatsbanken. In het kielzog daarvan beloofden enkele tientallen grote bedrijven plechtig om zich aan de Chinese monopolieregels te houden en met Peking samen te werken aan een eerlijke en competitieve markt. De aanwezigheid van censuursoftware op de Xiaomi Mi 10T kan in dat licht prima worden verklaard.

Chinese moraal

De kwestie-Xiaomi laat weer eens zien dat Chinese technologie zich slecht lijkt te verhouden tot de waarden van veiligheid, privacy en vrijheid van meningsuiting die in de Westerse wereld hoog in het vaandel staan. Dat probleem wordt des te urgenter doordat Xiaomi het grootste aandeel heeft in de smartphonemarkt: in augustus koerste het bedrijf koploper Samsung voorbij. Het bedrijf heeft nu 17 procent van de markt in handen. VVD-Kamerlid Queeny Rajkowski stelt dan ook vragen aan de minister van Justitie en Veiligheid. Rajkowski wil onder meer weten of Nederlandse overheidsinstanties gebruikmaken van Xiaomi-telefoons en of de minister het met haar eens is dat Xiaomi-telefoons met censuursoftware niet in Nederland verkrijgbaar zouden moeten zijn.

Xiaomi is zeker niet het enige Chinese merk dat onder vuur ligt omdat het bedrijf de Chinese overheidsmoraal ook in de Westerse wereld introduceert. Eerder al kwam technologiebedrijf Huawei in opspraak omdat het merk zou spioneren voor de Chinese overheid. Om die reden werd het bedrijf uitgesloten als leverancier van kernproducten in het 5G-netwerk.

Ruim een week na de beschuldigingen laat Xiaomi weten een externe partij in te schakelen voor een onafhankelijk onderzoek. Hoewel het bedrijf naar eigen zeggen „bepaalde bevindingen” betwist, moet een „in Europa gevestigde organisatie” duidelijk maken wat er precies speelt.