Invasies zullen nodig blijven, maar hoe?
De Amerikanen zijn vertrokken uit Kabul. „Deze overwinning is van ons allemaal”, zei de woordvoerder van de taliban dinsdag op een persconferentie op de luchthaven van Kabul. Hij noemde de uittocht „een belangrijke les voor andere invasiemachten” en voor de wereld.
Daarmee raakte hij een gevoelig punt. De opbrengst van twintig jaar Amerikaanse aanwezigheid in Afghanistan is sinds de val van Kabul, twee weken geleden, uitvoerig geëvalueerd. De algehele teneur was duidelijk: het was geen succes. Op microniveau viel de positieve bijdrage van de westerse aanwezigheid wel te ontwaren, maar algehele stabiliteit hebben de verschillende missies overduidelijk niet gebracht. De operaties ontbeerden visie, samenhang en diepgang.
De overwinning van de taliban brengt een belangrijke, hernieuwde bezinning op gang over nut en inhoud van westerse missies in het algemeen. Zijn die alle inzet, bloed en miljoenen wel waard? ‘Afghanistan’ is namelijk geen geval op zich. De Amerikaanse operaties in Irak, Egypte en Libië brachten evenmin duurzame orde en rust. De eerste klap mag raak zijn (het verdrijven van al-Qaida in Afghanistan of van Saddam Hoessein in Irak); het vervolg blijkt keer op keer weerbarstig.
Dat geldt overigens niet alleen voor door Amerikanen geleide missies. Een soortgelijke situatie als in Afghanistan doet zich nu voor in het West-Afrikaanse land Mali, waar de Fransen en hun bondgenoten sinds 2012 actief zijn. Franse militairen verdreven met succes de jihadistische rebellen in het noorden van het land, maar vervolgens begon de moeizame weg naar wederopbouw en stabiliteit. Jihadistische groepen krijgen in een wijde regio intussen alleen maar meer voet aan de grond.
De les van ‘Afghanistan’ is dat te lang blijven lelijk kan opbreken. Westerse landen kunnen geen samenlevingen duurzaam veranderen. De les is echter niet dat alle missies bij voorbaat zinloos zijn. De mensen in Mali zijn gediend bij stabiliteit, maar niet alleen zij. Het is duidelijk dat Europa gebaat is bij een stabiel West-Afrika.
Het is daarbij echter cruciaal oog te hebben voor de vaak sociale grondoorzaken van conflicten. Enkel een militaire oplossing voldoet niet. Neem Mali, waar westerse missies de veiligheidsstructuren van een gewantrouwde regering ondersteunen. Met die regering hebben veel burgers echter weinig op: het idee is dat de autoriteiten niet primair het welzijn van de burgers op het oog hebben, maar vooral dat van zichzelf. Het maakt dat burgers ook de westerse inzet wantrouwen en extra vatbaar worden voor de loze beloftes van (jihadistische) milities.
De noodzaak van een brede en in de samenleving gewortelde aanpak bij missies is geen nieuw inzicht. ‘Afghanistan’ heeft het belang ervan echter nog eens driedubbel onderstreept.
