Er staan een paar pittige conclusies in de twee rapporten over diaconaal werk tijdens de coronacrisis die de Protestantse Theologische Universiteit (PThU) vrijdag publiceerde.

Dr. Thijs Tromp, bijzonder hoogleraar diaconaat aan de PThU in Amsterdam, en dr. Erica Meijers, universitair docent diaconaat aan dezelfde instelling in Groningen, spraken met de directies van twaalf diaconale organisaties over hun ervaringen in de coronatijd.

Kerken hielden zich na het uitbreken van de coronapandemie vooral bezig met interne vraagstukken, zoals de continuering van de kerkdiensten en andere aspecten van het gemeentewerk, luidde de opvallende constatering. „Daar hebben de respondenten waardering voor”, aldus de onderzoekers, „maar die waardering is er niet voor hoe kerkelijke functionarissen hebben gereageerd op verzoeken om de (ruime) gebouwen van de kerken te mogen gebruiken voor diaconale activiteiten. Deze werden dikwijls niet ingewilligd. Dit onthult volgens een deel van de respondenten eveneens een langer bestaand probleem, namelijk de scheidslijnen tussen diaconaal werk en gemeentewerk.”

Profetische teksten

Een van de ondervraagden was ds. Derk Stegeman, directeur van Stek in Den Haag. Stek is de uitvoeringsorganisatie van de Protestantse Diaconie en de Protestantse Kerk Den Haag. Ds. Stegeman wil niet ingaan op de vraag wat kerken in coronatijd concreet anders of beter hadden kunnen doen om kwetsbare mensen in de samenleving te helpen. „Het gaat mij om de beeldvorming. Ik heb in de achterliggende coronaperiode weleens gedacht aan de profetische teksten in de Bijbel waarin wordt gezegd dat het niet zo veel zin heeft om God in de tempel te loven als je de armen geen recht doet. Als directeur van een diaconale organisatie constateerde ik dat we ons als kerk erg veel zorgen maakten over de vraag hoe ons bidden en loven doorgang kon vinden – terwijl we ons meer zorgen hadden moeten maken over de vraag hoe kwetsbare mensen in die situatie overeind konden blijven en wat wij daar aan konden doen. Op het punt van de openstelling van kerkgebouwen was meer mogelijk geweest. Daar zijn ook wel voorbeelden van.”

Het gaat ds. Stegeman vooral om de manier waarop kerken zich positioneren in de samenleving, om wat ze uitstralen richting de maatschappij. „Het beeld is sterk geweest dat kerken zich vooral druk maakten of de vieringen voor hun leden wel door konden gaan, zwartwit gezegd. Daarbij kwam dat een aantal kerken zich niet wilde houden aan de coronavoorschriften van de overheid. Dat hielp al evenmin qua beeldvorming. We zijn er naar mijn oordeel niet goed in geslaagd om te laten zien dat we ons als kerken ook druk maakten om de zorg voor anderen. Die zorg is er op sommige plekken zeker geweest, maar had op sommige plekken meer kunnen zijn. Beeld en werkelijkheid zullen elkaar wel ergens raken. Voor de toekomst is het van belang dat we als kerken de les van de profeten opnieuw in het hart prenten.”

Overrompeld

Ds. Van der Linde, landelijk diaconaal consulent in de Christelijke Gereformeerde Kerken, kan zich ten dele vinden in de conclusies van het rapport. „De coronacrisis overrompelde ons. Opeens moesten de kerken dicht. We moesten terug naar de basis om allerlei zaken te organiseren, zoals online kerkdiensten en digitaal collecteren. Er is toen een groot beroep gedaan op de vrijwilligers in de kerk. Inderdaad schoot de hulpverlening in die tijd er wat bij in. We leefden een paar maanden in een bubbel. Wat dat betreft moeten we de hand in eigen boezem durven steken.”

Toch vindt de Rotterdamse predikant het beeld dat wordt opgeroepen eenzijdig. „We moeten ons geen schuldgevoel laten aanpraten. Het is echt niet zo dat kerken tijdens de coronacrisis niets voor andere mensen deden. Het kan natuurlijk altijd beter, maar er is wel het nodige gedaan.” Als voorbeeld noemt hij de situatie bij de voedselbank in Rotterdam-Alexander die vanwege corona moest sluiten. „Mensen mochten niet meer langskomen om hun eten op te halen. Vrijwilligers uit de plaatselijke kerken hebben er toen voor gezorgd dat de voedselpakketten aan huis werden bezorgd.”

Zelf was de predikant in het voorjaar van 2020 betrokken bij het project #nietalleen, waarbij hulpvraag en hulpaanbod bij elkaar werden gebracht. We zagen dit als een verantwoordelijkheid van de kerken.”

Het probleem was volgens ds. Van der Linde dat het moeilijk was om kwetsbare mensen goed te bereiken. „Op #nietalleen kregen we niet veel respons. Door de coronacrisis trokken veel mensen zich juist terug. Ze kwamen niet meer buiten uit vrees voor besmetting. Sommigen durfden zelfs niet meer naar de supermarkt en teerden nog liever in op hun eerste levensbehoeften.”

Zorgfunctie onder druk

Door corona was het ook niet altijd mogelijk om hulp op de gebruikelijke manier te bieden, geeft de predikant aan. „Het diaconale pand ”Het Palet” in de wijk heeft bijvoorbeeld een jaar dicht gezeten en is nog maar net weer open. Ik zou ook niet goed weten hoe we onze kerkelijke gebouwen als alternatief hiervoor hadden kunnen inzetten. De overheid bepaalde dat alles dicht moest: kerken, scholen, winkels – mensen moesten thuis werken. Er was zoveel gedoe in die tijd; de zorgfunctie van de kerk kwam hierdoor onder druk te staan. Als een kerkgebouw wordt gesloten, valt de motor van al het kerkelijke werk stil. Het enige wat ik kan bedenken is dat we dan kerken als ziekenhuizen hadden moeten inrichten.”