De volledige titel van het vragenboekje luidt: ”Voorbeeld der Goddelijke waarheden voor eenvoudigen”. Al eeuwen is het in gebruik in Nederlandse kerken. Nu zijn het vooral ambtsdragers uit de (Oud) Gereformeerde Gemeenten (in Nederland) die het boekje van Hellenbroek (1658-1731) tijdens de catechisatie-avonden op tafel hebben liggen. Predikanten citeren er ook regelmatig uit in hun preken.

Ds. Moerkerken, emeritus predikant binnen de Gereformeerde Gemeenten, kreeg vragen of hij voor volwassenen (delen van) het vragenboekje wilde behandelen. Dat deed hij. „Oudere gemeenteleden gaven aan dat zij wel weer eens catechisatie zoals in hun kinderjaren zouden willen volgen. Aan die wens heb ik gehoor gegeven. Zodoende ben ik in enkele gemeenten lidmatencatechisaties over Hellenbroek gaan geven. Gewoon op de manier waarop ik dat gewend was voor de jongeren te doen. Natuurlijk werd het niveau wat aangepast. Na een korte pauze konden de mensen dan vragen stellen.”

Ds. Moerkerken besprak niet het volledige boekje, maar vooral die onderwerpen waarop de Heidelbergse Catechismus minder diep ingaat. Die lessen zijn nu uitgewerkt en verschijnen volgende week in het boek ”Jong geleerd… Hellenbroek voor oud-catechisanten”, een uitgave verzorgd door de gereformeerde gemeente Capelle aan den IJssel-West ten bate van het deputaatschap voor Israël. In het boek is naast de toelichting van ds. Moerkerken de volledige tekst van het vragenboekje opgenomen, met alle Bijbelteksten uitgeschreven.

Ds. Moerkerken hoopt er „een brede doelgroep” mee te dienen: „Jongeren die interesse hebben in de gereformeerde geloofsleer, maar ook ouderen die het vroeger geleerde nog eens op willen halen. Ik hoop dat het ook catechiserende ambtsdragers tot hulp mag zijn bij het voorbereiden van hun onderwijs.”

Wat is de waarde van het boekje van ds. Hellenbroek?

„Het geeft een compleet en bondig overzicht van de gereformeerde geloofsleer. Wie dit boekje goed kent, zal een preek –zeker een dogmatisch getinte preek– veel beter kunnen volgen.

Wel is het zo dat in onze tijd het memoriseren –uit het hoofd leren– minder gemakkelijk gaat dan vroeger. Ik hoorde eens van ds. G. H. Kersten dat een catechisante bij hem in zijn studeerkamer de Nederlandse Geloofsbelijdenis van Guido de Brès uit haar hoofd heeft opgezegd. Natuurlijk lukte dat ook toen niet elke catechisant, maar het gebeurde wél. In de concentratiekampen hadden Joodse gevangenen soms veel profijt van hun gememoriseerde Bijbelkennis.Bekend is van wijlen ds. W. C. Lamain dat hij als student honderden teksten van zijn docent uit het hoofd moest leren. Het was in zijn preken altijd merkbaar. Daarom heb ik altijd veel waarde gehecht aan uit het hoofd leren. Wel heeft de ervaring me geleerd dat de praktijk weerbarstig is. Het ene kind heeft meer gaven gekregen dan het andere.”

Welke kernzaken uit het onderwijs van ds. Hellenbroek moet elke catechisant meekrijgen?

„Om een paar dingen te noemen: het lesje over de Heilige Schrift wijst op het absolute gezag van de Bijbel. Dat is erg actueel vandaag de dag. Als het gaat over het verbond der genade leert Hellenbroek heel duidelijk de tweeverbondenleer. Hij legt een nauwe band tussen het genadeverbond en de verkiezing. En een aanzienlijk deel van het boekje betreft de Middelaar, de Heere Jezus Christus. Heel bekend is Hellenbroeks uitspraak dat de Middelaar gekend moet worden in Zijn Namen, ambten, staten, naturen en weldaden.”

Hellenbroeks boekje overleeft inmiddels de eeuwen. Hoe komt dat?

„Ja, dat is heel opmerkelijk. Dat zal in de eerste plaats te maken hebben met de persoon van de auteur. Abraham Hellenbroek was een geliefde ‘oude’ schrijver. Zowel de uiterst nauwkeurige verklaringen als de pastorale toepassingen in zijn preken spreken ook vandaag nog velen aan. Mijn vrouw en ik hebben de gewoonte van tijd tot tijd aan het einde van de dag elkaar voor te lezen uit zijn prachtige boek ”De kruistriomf van Vorst Messias”. Buitengewoon mooi.

Verder is het natuurlijk het boekje zelf dat velen heeft bekoord. Ik vind het jammer dat in de ”Christelijke Encyclopedie” staat dat het „te weinig onderricht geeft in de christelijke religie en teveel heeft van een miniatuur-dogmatiek.” Al moet dezelfde schrijver erkennen: „Het is een feit, dat een dergelijk boekje zelden zo grote opgang gemaakt heeft.” Dat is waar. Er is heel wat literatuur en lectuur uit de tijd van Hellenbroek vergeten, maar zijn vragenboekje niet, althans niet in bevindelijk gereformeerde kring.”

De Gereformeerde Gemeenten en de Gereformeerde Gemeenten in Nederland hebben samen een methode gemaakt rond Hellenbroeks vragenboekje. Hoe waardeert u die?

„Ik heb al vele jaren niet meer gecatechiseerd en heb dus geen ervaring met deze methode. Wel moet ik zeggen dat wat ik ervan gezien heb, een goede indruk op mij maakt.”

Welke raad geeft u aan catechiseermeesters mee?

„Schuif Hellenbroek niet te gauw aan de kant. Het is waar: een catecheet die uit dit boekje lesgeeft, zal veel werk van zijn voorbereiding moeten maken. Zelf heb ik me jarenlang grondig voorbereid op de catechisaties. Daarbij heb ik een flinke hoeveelheid materiaal verzameld, met behulp van onder meer de ”Dogmatiek” van ds. Kersten, de ”Redelijke Godsdienst” van Wilhelmus à Brakel en de boeken van dr. Gravemeyer en Feenstra.

Verder zou ik willen zeggen: Geef illustraties, geef voorbeelden, vertel anekdotes. In de preken moeten we daar zuinig mee zijn, maar in de catechisaties mag het. Ja, móét het om de boodschap over te brengen aan onze jongeren.

Ambtsdragers moeten ook niet al te schools te werk gaan. Het is niet zo erg als eens een hele avond over één vraag en antwoord wordt gedaan. Dat is het mooie van Hellenbroek: Je kunt zelf het tempo bepalen. Vaak kreeg ik vragen naar aanleiding van het behandelde stukje van de geloofsleer. Kritische vragen soms. Mooie vragen ook wel. Dat kan aanleiding geven –zonder de catechisatie tot een debatclub te maken– tot goede gesprekken. Interactie is belangrijk.

Het is belangrijk om niet te vergeten dat je met zielen omgaat. Ik heb het voorrecht gehad jarenlang catechisatie te hebben ontvangen van een ouderling die veel werk van zijn lessen maakte. Hij gaf ons heel gedegen les in de geloofsleer. Mijn leven lang heb ik daar gemak van gehad. Nooit zou hij ons naar huis laten gaan zonder een woord voor ons hart te hebben. De ernst van het leven, het gewicht van de eeuwigheid, het geluk van Gods kinderen, dat bond hij op onze harten. Voor zover een mens dat vermag. We gingen soms stil naar huis.

Toen ik zelf moest gaan catechiseren, wogen die dingen mij zwaar. Nee, de catechisatie is geen kerkdienst. Er mag ook weleens humor zijn. Maar het is en blijft zielenwerk, eeuwigheidswerk.”

Jong geleerd… Hellenbroek voor oud-catechisanten, ds. A. Moerkerken; uitg. Den Hertog; 475 blz.; € 34,50. Bij bestellingen via Bax@kliksafe.nl (of via 010-4519137) gaat een deel van de opbrengst naar het deputaatschap voor Israël van de Gereformeerde Gemeenten