De beperking van de maximumsnelheid van 130 naar 100 kilometer per uur –overdag tussen 6.00 en 19.00 uur– op snelwegen én de eerste lockdown tegen corona zijn dinsdag een jaar van kracht.

De stikstofcrisis noopte de overheid tot een snelheidsverlaging om de uitstoot van stikstof te reduceren. Om woningbouwprojecten weer vlot te trekken.

De ANWB stemde een jaar geleden in met de snelheidsaanpassingen. De helft van de leden was voor, de helft tegen. „Een tijdelijke maatregel”, benadrukt ANWB-woordvoerder Markus van Tol. „Dat vergeet bijna iedereen.”

De verwachtingen waren niet bijster hooggespannen. Automobilisten zouden het terugschroeven van de maximumsnelheid massaal aan hun laars lappen, dachten politici en media.

Wat blijkt? Nederland is best braaf. „Automobilisten houden zich over het algemeen netjes aan de maximumsnelheid”, zegt woordvoerder Diederik Fleuren van Rijkswaterstaat op basis van metingen met 200 sensoren in het wegdek.

Avonduren

De lagere maximumsnelheid geldt tot 19.00 uur. De vrees was ook dat weggebruikers na zevenen weer met 130 km/u over de weg zouden snellen. Ook die verwachting is niet uitgekomen.

Automobilisten houden zich ook in de avonduren keurig aan de snelheidslimiet. „Ze rijden gemiddeld 117 tot 118 kilometer per uur.” Verklaring? „Veel automobilisten hebben niet in de gaten dat het 19.00 uur is en blijven 100 rijden.”

Op de weg lijkt de snelheidbeperking massaal te worden genegeerd. „Een automobilist die zich netjes aan de snelheid houdt en links steeds auto’s ziet voorbijkomen, krijgt de indruk dat iedereen te hard rijdt.” Toch is dat ten onrechte. „Dat is subjectief beeld. Slecht 10 procent van alle weggebruikers maakt gebruik van de linker rijbaan.”

Veel automobilisten balen van de snelheidslimiet op snelwegen. De beperking moet „zo snel mogelijk” weer van tafel, stelt Van Tol. De ANWB heeft de hoop gevestigd op groei van het aantal elektrische auto’s en milieumaatregelen. „Elektrificatie gaat stikstofreductie brengen.”

De invloed van de lockdown op het verkeersbeeld, ingegaan op precies dezelfde dag als de snelheidsbeperking, is vele malen groter. Het aantal auto’s op de weg kelderde in maart en april vorig jaar door thuiswerken met 40 tot 60 procent. Over het hele jaar is de daling van verkeer gemiddeld 20 procent.

Spitsfile verdwenen

De files in de ochtend- en avondspitsen zijn in één tot anderhalve week tijd verdwenen als sneeuw voor de zon. Vooral door de coronamaatregel; minder door snelheidsbeperking. „Normaal gesproken stond er 200 tot 300 kilometer file in de ochtend- en avondspits”, legt Fleuren uit. „Nu niets meer. Al een jaar lang niet.”

Files door het weer, verkeersongelukken en wegwerkzaamheden duiken nog wel regelmatig op. „Maar ook ongelukken leverden weinig verkeersopstoppingen op, omdat met een kleiner aantal auto’s op de weg de doorstroming langs een incident redelijk goed bleef.”

De eerste drie maanden van 2021 schommelde het autoverkeer rond 20 procent in de min, vergeleken met dezelfde periodes van 2019 en 2020. „Fors”, vindt Fleuren. „Met 8 procent minder verkeer is de spitsfile meer, met 20 procent is het dus helemaal erg rustig.

Het vaccinatieprogramma komt steeds verder op stoom. Onduidelijk is of mensen door de stijging van de vaccinatiegraad weer meer op pad zullen gaan, waardoor de drukte zal toenemen. „Dat is koffiedikkijken.” Rijkswaterstaat houdt er rekening mee dat het aantal dat daling een deel van de werknemers, ondanks versoepeling blijft thuiswerken.

Ongelukken

Lockdown én snelheidsreductie werken positief op het aantal ongelukken. Bergingsbedrijven handelden vorig jaar op de snelweg 12.833 aanrijdingen af, 40 procent minder dan in 2019. „Het laagste cijfer sinds de oprichting in 1999 van SIMN, de organisatie van bergingsbedrijven”, zegt een woordvoerder.

Lockdown en snelheidsaanpassing hebben dan weer nauwelijks invloed op het aantal pechgevallen. „Het aanbod voor de Wegenwacht lag op 95 procent”, aldus Van Tol van de ANWB. „Strenge vorst en winters weer leverde extra pechgevallen op.”

De vraag is wat de snelheidsbeperking in een jaar tijd heeft opgeleverd voor de reductie van stikstof. „Een zeer legitieme vraag”, reageert prof. dr. Bert van Wee van de TU Delft. „Ik durf het niet te zeggen.”

De hoogleraar transportbeleid wijst erop dat het aandeel van het verkeer in de stikstofuitstoot amper 6 procent bedraagt, zo blijkt uit berekeningen van het RIVM. Ook de veehouderij draagt haar steentje bij aan de uitstoot.

Niet merkbaar

Nu personenauto’s, bestelwagens en motoren overdag 100 km/u rijden in plaats van 120 of 130, neemt het aandeel met „enkele tienden van procenten” af.

„De natuur merkt dat verschil niet, maar door die afname kunnen er wel een aantal bouwprojecten doorgaan”, legt Van Wee uit. „De snelheidsverlaging is een politiek besluit gebaseerd op een juridische discussie. De overheid stond met de rug tegen de muur.”

Behalve de snelheidsbeperking heeft de overheid ook maatregelen in de veehouderij genomen om de stikstofuitstoot te beperken. Welke maatregel welk effect heeft op stikstof is onduidelijk. „Ik heb nog geen berekeningen op deelonderwerpen langs zien komen”, zegt de hoogleraar transportbeleid.

Door de snelheidsverlaging heeft de overheid een aantal bouwprojecten vrij kunnen geven. „Het is echter niet bekend of deze bouwprojecten ook daadwerkelijk van start zijn gegaan. Het kan zijn dat bouwondernemers bijvoorbeeld hebben gezegd: We beginnen toch niet met bouwen, omdat we te druk zijn.”

Verdedigbaar

De natuur merkt de snelheidsbeperking niet, bouwprojecten zijn mogelijk niet eens van start gegaan. Is het daarmee niet een slechte maatregel, die maar beter direct de ijskast in kan?

„Nee”, zegt prof. Van Wee. De hoogleraar vindt de maatregel –„los van politieke en persoonlijke voorkeur”– nog steeds „verdedigbaar.” De maatregel sorteert namelijk meer positieve effecten.

Van Wee somt op: Door de snelheidsverlaging van 130 naar 100 km/u vermindert de uitstoot CO2 aanzienlijk. De reistijd wordt langer, waardoor het aantal autokilometers wat afneemt. De verkeersveiligheid neemt toe, doordat er minder verkeer op de weg is, er minder ongelukken gebeuren omdat de snelheidsverschillen kleiner zijn en de klap bij een ongeluk minder hard aankomt.

De overheid moet volgens de hoogleraar inzichtelijk maken welke maatregel ter beperking van stikstofuitstoot welk effect heeft gesorteerd bij bouwprojecten die alsnog door konden gaan, benadrukt de hoogleraar. „Dat hoort bij transparant bestuur.”