De resultaten van het onderzoek zijn vrijdag gepubliceerd in het medisch vakblad The Lancet.

De onderzoekers hebben 16.284 Nederlandse moeders met vruchtbaarheidsproblemen ondervraagd. Die zijn van in totaal 8934 zonen bevallen. De moeders van 205 zonen zijn zogenoemde DES-dochters. Zij zijn in de baarmoeder blootgesteld aan het hormoon diethylstilbestrol (DES). Vier van deze zonen (ruim een op de vijftig) bleken de aandoening hypospadie te hebben. Bij de overige 8729 jongens bleek dat maar een op de 1000 te zijn.

Volgens onderzoekster J. Verloop, die gaat promoveren op de studie, is dit de eerste keer dat er onderzoek is gedaan naar effect van DES op de derde generatie. Aanleiding was de opmerkzaamheid van een specialist. Hij behandelde twee jongens met hypospadie, van wie de moeders allebei DES-dochters bleken te zijn.

Of DES-zonen ook een verhoogd risico lopen op de penisafwijking kan Verloop niet zeggen. „Er is wel onderzoek naar gedaan, maar met veel kleinere aantallen. Bovendien is toen niet eenduidig bewezen dat er sprake is van een verhoogd risico.”

Een onomstotelijke oorzaak van de afwijking is moeilijk vast te stellen, aldus Verloop. Een mogelijkheid is beschadiging van de eicellen van de DES-dochterfoetus door het hormoon. Een andere oorzaak kan de vormafwijking van de baarmoeder van de DES-dochter zijn. Dit leidt vaak tot een verstoorde groei van het DES-kleinkind. Hypospadie ontstaat door groeiachterstand van de geslachtsorganen in de baarmoeder.

Hypospadie is een aangeboren afwijking die alleen bij jongens voorkomt. De plasbuis mondt dan niet uit aan de top van de penis, maar aan de onderkant van de eikel of schacht. Hypospadie komt voor bij 2 tot 6 per 1000 pasgeboren jongens. De afwijking is met een of meer operaties vaak goed te verhelpen. Het DES-hormoon is in Nederland tussen 1947 en 1975 voorgeschreven aan naar schatting 220.000 zwangere vrouwen. Het zou miskramen voorkomen, maar die werking heeft het middel nooit gehad. Wel bleken veel kinderen, zowel meisjes als jongens, van deze DES-moeders ernstige klachten te hebben. Het gaat om afwijkingen aan de geslachtsorganen, vruchtbaarheidsstoornissen en zwangerschapscomplicaties.

Al een aantal jaren geleden is naar aanleiding van studies bij dieren geopperd dat de nadelige gevolgen van DES mogelijk kunnen worden doorgegeven aan de volgende generaties. Het is nu voor het eerst dat er bij de mens een derdegeneratie-effect van DES-gebruik is gevonden. Dit pleit voor meer onderzoek, aangezien het biologisch werkingsmechanisme van DES niet duidelijk is, aldus het Nederlands Kanker Instituut.