Het gaat niet goed met de weidevogels in Nederland. Nadat er eerder al sprake was van een sterke achteruitgang, zijn sinds 1990 veel soorten in aantal gehalveerd of nog sterker afgenomen, becijferde het CBS. Over de oorzaak daarvan is niet altijd eensgezindheid. Wetenschappers en vogelaars zien de veranderde landbouwpraktijk als de belangrijkste oorzaak, schrijft Ian Newton in de publicatie ”Landbouw en vogels”. Boeren en jagers wijzen soms op de toename van natuurlijke vijanden, zoals kraaien, vossen en roofvogels.

Voor

Het is een feit dat het aantal natuurlijke vijanden van weidevogels groeit. Vooral de vos en de steenmarter komen veel meer voor dan vroeger, blijkt uit het Rode Lijstrapport van dit jaar. Kraaiachtigen en roofvogels, die vroeger intensief vervolgd en bejaagd werden, zijn ook talrijker dan pakweg een halve eeuw geleden. Ze heffen de nodige tol onder de eieren en kuikens van weidevogels. In gebieden waar veel inspanningen worden geleverd om weidevogels te beschermen, gooien niet zelden juist deze dieren roet in het eten. Dat kan voor weidevogelbeschermers en boeren enorm frustrerend zijn. Het lijkt dus alleszins redelijk om de teloorgang van Nederland als weidevogelland nummer 1 in Europa –op zijn minst voor een deel– hieraan toe te schrijven.

Tegen

De teruggang van de weidevogelstand is niet iets van de laatste jaren. Het begon al in de jaren zestig van de vorige eeuw en kwam geleidelijk in een stroomversnelling. Dit strookt niet met de toename van predatoren, zoals vossen, steenmarters en ooievaars, die zich in veel gevallen pas na de eeuwwisseling voordeed. Daarbij komt dat er in de loop der jaren ook roofdiersoorten sterk achteruit zijn gegaan, zoals de wezel en de hermelijn.

Grootschalige ruilverkavelingen en herinrichtingsprojecten in de vorige eeuw leidden tot een diepere ontwatering, het verdwijnen van reliëf, toename van de bemesting en de vervanging van stalmest door kunstmest of drijfmest. Het maaien van hooiland gebeurde door de intensivering steeds vroeger en steeds vaker, waardoor nesten en kuikens van weidevogels sneuvelden. Weidegang, die uit milieu-oogpunt sterke voorkeur geniet, is voor weidevogels lang niet altijd een oplossing. In het gemiddelde weiland lopen nu meer koeien dan een halve eeuw geleden. Die hogere veedichtheid leidt ertoe dat een deel van de nesten kapotgetrapt wordt voordat er kuikens zijn.

Wetenschappers onderzochten de effecten van deze ontwikkelingen op vogelpopulaties uitvoerig en toonden de nadelige gevolgen aan. Zo verdwenen de kemphaan en de watersnip, de twee meest veeleisende weidevogels, al voordat de vos op het toneel verscheen. Nestbescherming door weidevogelbeschermers biedt ook niet altijd soelaas. Nesten met een nestbeschermer erboven worden sneller ontdekt door roofvijanden.

Dus

De stelling dat de achteruitgang van de weidevogels enkel komt door predatoren is onjuist. Het klopt dat roofdieren als vossen en kraaien een zware tol heffen, maar dat hoort bij het natuurlijke evenwicht. Eten en gegeten worden is in de natuur aan de orde van de dag. Het merendeel van de vogels die geboren worden, belandt in de maag van een vleeseter. Bij een gezonde populatie is dat ook geen probleem. Het is eerder andersom: als alle jongen zouden opgroeien tot broedrijpe vogel zou een soort aan zijn eigen succes ten onder kunnen gaan. Pas als een vogelsoort door andere oorzaken dan natuurlijke vijanden in de problemen komt, volgt er substantiële achteruitgang.

Onder deskundigen bestaat er geen enkele twijfel over dat juist de intensivering van de landbouw daarin een belangrijke rol speelt. Dat neemt niet weg dat roofvijanden de teloorgang kunnen bespoedigen.

Chiel Jacobusse is ecoloog bij het Zeeuws Landschap. In de rubriek factcheck komen stellingen aan bod uit het maatschappelijke debat. Hebt u ook een stelling om te factcheken? Mail deze naar duurzaam@refdag.nl