„We schrokken ervan, zo goed waren de resultaten”, schetst woordvoerder Vincent Nevels van de gemeente Westerveld (Drenthe) over de proef met biologische bestrijding van de eikenprocessierups in Wapserveen, die drie jaar duurde en waar 80 procent minder rupsen werden gevonden dan in een vergelijkbare wegberm. „Het luistert heel nauw, de omstandigheden daar zijn niet hetzelfde als elders in de gemeente. Daarom kunnen we de rupsen niet overal op deze manier bestrijden.”

De proef werd gehouden aan het Westeinde in het dorp Wapserveen, de woonplaats van onderzoekster Silvia Hellingman, expert op het gebied van de sociale rupsen. Zij onderzocht de resultaten van de proef, een initiatief van de stichting Boermarke, de agrarische natuurvereniging in het dorp.

Er werden veel gebiedseigen planten gezaaid die voedsel bieden aan natuurlijke vijanden van de rups, zoals de gaasvlieg, die eveneens werd uitgezet. De gemeente maaide minder zodat de planten zich optimaal konden ontwikkelen en sluipvliegen en sluipwespen er nectar en pollen konden vinden. De gaasvlieglarven stortten zich op de jonge rupsen en een spontaan ontstane populatie kleine poppenrovers hielp ze.

De eigenaar van het naastgelegen land liet ook een deel van zijn grond zo inzaaien. Er werden nestkastjes neergehangen voor mezen en ringmussen, die de rupsen aan hun jongen voeren. Om draagvlak te creëren werd samengewerkt met boerenorganisaties, vogelwerkgroepen en scholen.

„Voor deze methode is ruimte nodig, die in een stedelijk gebied ontbreekt”, legt Nevels uit. „En je moet afspraken maken met de boeren.” Boeren willen gemaaide bermen, zodat ze minder ‘onkruid’ krijgen. „We kunnen dit niet zonder de medewerking van de inwoners.”

Dorp in het Groen

De Friese buurgemeente Weststellingwerf begon al in 2012 de biodiversiteit te bevorderen in de strijd tegen de eikenprocessierups. Bert van Lubek trok voor het project Dorp in het Groen van dorp naar dorp om bewoners te vragen streekeigen planten in de tuin te zetten. „We wilden de omgeving verfraaien en de opmars van de rups stoppen.” De inwoners hingen honderden nestkastjes op en plaatsten insectenhotels voor sluipwespen, zweefvliegen en lieveheersbeestjes. „In het buitengebied was het niet zo moeilijk mensen hun erf wat minder precies te laten maaien. Ze vonden het leuk, het hangt er een beetje vanaf hoe je het vertelt”, zegt Lubek.

Samen met een bloembollenkweker werd een mix van bloembollen samengesteld –met blauwe druif, krokus en bostulp– die insecten aan voedsel helpt. „Jaarlijks worden er 400.000 bollen geplant.” Toch bleef de gemeente vorig jaar niet gespaard voor de eikenprocessierups. Van Lubek spreekt van „een klein rampje. Maar alle beetjes helpen.” Hij verwijst naar Emmen, Groningen, Joure en Heerenveen die op vergelijkbare wijze proberen de opmars van de jeukrups te stuiten.

Vanwege het succes klopten andere gemeenten bij Westerveld aan voor advies. Dat was reden om het draaiboek op het internet te zetten, zodat iedereen er kennis van kan nemen. Westerveld zelf probeert de rupsen zoveel mogelijk biologisch te bestrijden, maar spuit ook aaltjes die de rupsen van binnenuit opeten.

Verbod

Ook elders wordt naar nieuwe bestrijdingsmethoden gezocht. Het injecteren van eikenbomen met Vertimec, waarmee de Brabantse gemeente Son en Breugel was begonnen is per half april verboden. De Vlinderstichting trok aan de bel omdat het gif alle rupsen doodt die het blad eten. Ook vogels die de rupsen eten, en bijen en hommels zouden de dupe worden. Bovendien blijft de actieve stof abamectine wel een jaar actief. Rupsenexpert Hellingman is blij met het verbod. „Dit zou onherstelbare milieuschade opleveren.”

Inwoners van Moergestel in Noord-Brabant zijn de overlast van de eikenprocessierupsen ook zat. Ze hopen dat een strook landbouwplastic om de stam de rupsen hindert naar de frisse boomblaadjes te klimmen. Als ze niet kunnen eten is hun einde nabij, is de gedachte. Hellingman maakt daar weinig woorden aan vuil en toont op Facebook een foto van rupsen midden op een strook plastic. „Dit is al eens geprobeerd, ook met lijm helpt het niet.”

Natuurlijke vijand

Natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups:

• Insecten en geleedpotigen: sprinkhanen, kevers, sluipwespen, oorwormen, mieren, gaasvlieglarven, lieveheersbeestjes, roofwantsen, roof-, dans- en stront- en zweef- en sluipvliegen en spinnen.

• Vogels: kool- en pimpelmees, roodborst, ringmus, winterkoning, boomklever, boomkruiper, spreeuw, kauw, koekoek, wielewaal, specht, gaai, ekster en merel.

• Zoogdier: vleermuis.