Twintig jaar woont de Nederlandse nu in Schotland. In 2016 mocht ze niet stemmen bij het referendum. „Maar ik zou zeker wel voor hebben gekozen. Besluiten moet je zo dicht mogelijk bij huis nemen. Vanuit Schotland is Europa ver weg; je hebt er weinig zicht op, en het gevaar van corruptie is zodoende groot. Veel mensen weten niet eens wie hen vertegenwoordigt in het Europees Parlement.”

Aanvankelijk was de Europese samenwerking wel goed, denkt Janneke Fraser. „Maar gaandeweg is de samenwerking te nauw geworden. Dat neemt de soevereiniteit weg. Daarom ben ik blij. En toch ook bezorgd over wat er komt.”

In de Free Presbyterian Church in Glasgow die ze bezoekt, is de sfeer overwegend anti-EU. „In een bidstond hoorde ik eens dat iemand bad dat we uit de „klauwen van Europa” zouden worden bevrijd. De EU krijgt de schuld van de secularisatie. Men hoopt dat de brexit kan leiden tot herstel van het protestantse karakter van het Britse vorstenhuis. Daarom is men ook tegen de Schotse onafhankelijkheid.”

Fraser komt echter ook andere opvattingen tegen. „Ik ben betrokken bij de reformatorische Melville-Knoxschool hier in Glasgow. Daar hoor ik wel mensen die zeggen dat we nu onze eigen wetten weer kunnen maken. Andere christenen pleiten er op grond van de Bijbel voor dat er helemaal geen grenzen zijn omdat we alle vreemdelingen moeten verwelkomen.”

Welke praktische gevolgen heeft de brexit voor u?

„Voor mij niet veel. Ik heb een zogeheten ”settled status”; dat vraag je heel simpel aan via de mobiele telefoon. Bovendien blijft dit jaar alles nog hetzelfde.

Voor beide kanten is het belangrijk dat reizen zo makkelijk mogelijk blijft. Iedereen die weleens in Amerika komt, weet hoeveel bureaucratie er is gemoeid met een visum. Voor mijn familie uit Nederland die ons hier wil bezoeken, hoop ik niet dat men zoiets invoert.

Sommige Nederlanders zijn bang dat ze straks niet goed behandeld worden. Maar dat zal wel los lopen, denk ik. In Schotland is dat niet zo’n probleem.

De Melville-Knoxschool zal door de brexit waarschijnlijk niet meer zo makkelijk aan stagiairs uit Nederland kunnen komen. De brexit maakt immers een eind aan het Erasmusprogramma voor studenten. Als studenten van Hoornbeeck en de Driestar nog bij ons willen komen, moet het geld daarvoor ergens anders vandaan komen.”

Hoe leeft brexit in uw omgeving?

„Veel mensen zijn zo zat van het onderwerp, dat ze niet meer spreken over brexit maar over het ”b-woord.” Het begint een beetje taboe te worden. Vanouds geldt al dat je Britten alleen te vriend houdt als je zwijgt over geloof en politiek. Op sociale media is dat anders. Vlak na het referendum werden voorstanders van de brexit uitgemaakt voor racist en vreemdelingenhater. Maar ook daar is men steeds meer uitgepraat over dit onderwerp.”

Verdrietig vindt ze hoe de regering „zichzelf voor gek” heeft gezet met brexit. „De debatten in het parlement lieten zien hoe dun het laagje beschaving is. Na de verkiezingen is dat gelukkig anders.

Jammer vind ik dat politici de economie boven alles stellen. Als de regering dat in de Tweede Wereldoorlog had gedaan, was Europa nooit bevrijd. Is het geen Fries spreekwoord dat zegt: beter arm dan slaaf? Als we geloven in ons land, moeten er ook iets voor overhebben als dat wat kost. En dat zeg ik als iemand die zelf op de onderste laag zit.”

Vanavond is het zover. Hoe leeft u ernaar toe?

„Voor mij betekent het niet veel. Maar mijn man wil de vlag uithangen en een feestje bouwen. In het centrum van Glasgow wordt geloof ik wel iets georganiseerd. Voor mij hoeft de vlag trouwens niet uit. Maar hij is een Schot die zich Brits voelt.”

serie Nederlanders in brexitland

Dit is het slot van een serie gesprekken over het vertrek uit de Europese Unie met Nederlanders die wonen in het Verenigd Koninkrijk.