Bonhoeffer krijgt „betere” biografie
Er is een nieuwe biografie over Dietrich Bonhoeffer in het Nederlands verschenen. En die is veel beter dan de twee laatste levensbeschrijvingen van de Duitse theoloog, vindt prof. dr. G. C. den Hertog.
De medevertaler van de biografie ”Dietrich Bonhoeffer 1906-1945” sprak vrijdagmiddag tijdens de presentatie van het boek in Herinneringscentrum Kamp Amersfoort. De bijeenkomst was georganiseerd door uitgeverij Kok en het Nederlands Dagblad. Theoloog en musicus Hanna Rijken voerde met haar vocaal ensemble liederen uit het ”Bonhoeffer Oratorium” van Matthias Nagel uit.
De biografie van Bonhoeffer, geschreven door Ferdinand Schlingensiepen, kwam in Duitsland in 2005 uit. Al spoedig volgden vertalingen in het Frans en Engels. Uit handen van Leendert Torn van uitgeverij Kok nam de 88-jarige Schlingensiepen vrijdag het eerste in het Nederlands vertaalde exemplaar in ontvangst.
De auteur vertelde dat hij Eberhard Bethge, een vriend van Bonhoeffer, persoonlijk heeft gekend en een concept van diens biografie over de Duitse verzetsheld heeft nagekeken. Bethge vroeg hem een populaire versie van zijn meer dan duizend pagina’s tellende boek te schrijven. Dat lukte pas toen Schlingensiepen voldoende afstand kon nemen. Het resultaat was een biografie van meer dan 400 pagina’s.
Schlingensiepen noemde Bonhoeffer een bruggenbouwer. „Daardoor kon hij in de hele wereld als voorbeeld dienen.”
Recht doen
De biografie ”Dietrich Bonhoeffer 1906-1945” is vertaald door prof. dr. G. Dekker, emeritus hoogleraar godsdienstsociologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, en prof. Den Hertog, emeritus hoogleraar systematische theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn. Prof. Dekker, die vanwege een ernstige ziekte niet aanwezig kon zijn, gaf de eerste aanzet tot de vertaling.
Prof. Den Hertog vindt de biografie veel beter dan die van Eric Metaxas en van Charles Marsh, die de afgelopen jaren in Nederland zijn verschenen. „Ze presenteren een Bonhoeffer die aansluit bij het lezerspubliek.”
De Bonhoeffer-kenner constateerde dat het boek van Metaxas veel laat liggen, bijvoorbeeld een voor het leven van Bonhoeffer cruciale conferentie in Cambridge in 1931. Ook zou de auteur Bonhoeffer geen recht doen in zijn oordeel over brieven die de theoloog vanuit zijn cel schreef.
Met Marsh heeft prof. Den Hertog nog meer moeite. Hij noemde een aantal passages in het boek die niet kloppen, bijvoorbeeld dat Bonhoeffer al in 1929 met Psalm 119 bezig zou zijn geweest. Dat was pas na zijn terugkeer uit Amerika in 1931, aldus de emeritus hoogleraar.
Ook de schuldbelijdenis van Bonhoeffer dateert Marsh verkeerd, stelde prof. Den Hertog. Verder schrijft hij over een skispringschans in Berlijn, die daar nooit is geweest. Ook allerlei seksuele toespelingen kloppen volgens hem niet.
Angst
De overeenkomst tussen het boek van Schlingensiepen en de biografie van Bethge is daarentegen wel groot, vindt prof. Den Hertog. „Beide auteurs kennen de teksten van Bonhoeffer grondig en hebben een goed inzicht in de tijd.”
Toch zijn er ook verschillen. Niet alleen is de biografie van Schlingensiepen dunner en toegankelijker, ook schrijft hij „meer ontspannen” en ontbreekt de humor niet.
De Duitse verzetsheld wordt volgens de christelijke gereformeerde emeritus hoogleraar in de biografie getekend als een gewoon mens, die ook angstig kan zijn. Dat blijkt bijvoorbeeld als Bonhoeffer in de gevangenis terechtkomt. „Hij heeft daar een schokkende ervaring meegemaakt, die hij niet direct te boven kwam. Kennis van de persoon helpt bij het lezen van zijn teksten.”
Kamparts
Er staan ook enkele nieuwe dingen in de biografie van Schlingensiepen, zo vertelde Wilken Veen, medevertaler van een van de boeken van Bonhoeffer. Een van de verhalen die echter niet in de biografie voorkomen, is het getuigenis van de kamparts bij de terechtstelling van Bonhoeffer op 9 april 1945 in Flossenburg. Deze arts zei dat hij zelden iemand had gezien die net voor zijn dood zo rustig was en zich zo aan de wil van God onderwierp. Volgens Schlingensiepen berust dat verhaal niet op waarheid.
