Economen denken de laatste jaren veel na over hoe we de samenlevingen moeten inrichten zonder alleen te focussen op financiële piketpaaltjes. Het woord dat dan naar voren komt, is ”gelukseconomie”.

De gelukseconomie gaat ervan uit dat stijging van welvaart niet automatisch leidt tot groter persoonlijk of gezamenlijk geluk. De wetenschap van de gelukseconomie zoekt naar een meetbare omschrijving van geluk. Begrippen als welzijn, levenskwaliteit, persoonlijke ontplooiing en zekerheid spelen daarbij een belangrijke rol. Het doel is de samenleving zo in te richten dat mensen zo gelukkig mogelijk zijn, in plaats van het streven naar maximale geldelijke winst.

De voormalige koning van Bhutan Jigme Singye Wangchuk introduceerde al in 1972 het bruto nationaal geluk, als variant op het bruto nationaal inkomen. Toch is pas de laatste decennia het begrip geluk als economische factor echt onder de westerse politieke aandacht gebracht, onder anderen door economen als professor Richard Layard (London School of Economics) en Peter Van Rompuy in België. Zo nam, onder invloed van Van Rompuy, de Senaat in België een wetsvoorstel aan dat nieuwe graadmeters invoert voor het meten van levenskwaliteit. Ook spraakmakende politici in Frankrijk bepleiten een andere manier dan de traditionele om het bruto binnenlands product te berekenen en ook rekening te houden met geluksfactoren.

Wat zijn precies die geluksfactoren? Het gaat over vragen als: beschikken mensen over vrije tijd, of kunnen ze naast hun werk genoeg aandacht besteden aan hun gezin of actief zijn in de samenleving. Landelijk gezien spelen factoren een rol als bevordering van een eerlijke en duurzame sociaal-economische ontwikkeling, behoud en bevordering van culturele waarden, behoud van het natuurlijke milieu en goed bestuur van ondernemingen.

De grote vraag is natuurlijk of en zo ja hoe je zulke ongrijpbare factoren kunt meten. Daarover is zeker nagedacht. Geluk in de zin van levensvoldoening kan worden gemeten door mensen daarnaar te vragen. Wat maakt je gelukkig? En de antwoorden zijn niet zo verwonderlijk. Je moet geld hebben om te kunnen leven. In ieder geval de basisbehoeften moeten worden gedekt: eten, onderdak, een plaats waar je kunt slapen en waar je persoonlijke hygiëne hebt. Breder: een land waar het recht wordt gehandhaafd en waar daarover zekerheid bestaat, waar vrijheid heerst en tolerantie, waar vertrouwen is in de medemens en waar je als burger rechten hebt die niet willekeurig kunnen worden aangetast.

Opvallendste resultaat

En zodra die basisveiligheid er is, loont het om minder uit te geven aan spullen en meer aan diensten, zodat je tijd overhoudt. „Als je geld uitgeeft aan diensten waarmee je tijd bespaart in plaats van aan materiële zaken, ervaar je meer geluk”, zegt Paul Smeets, associate professor financiering aan de universiteit Maastricht. Hij deed als onderdeel van een groep wetenschappers uit verschillende landen onderzoek onder 6000 Nederlanders, Denen, Amerikanen en Canadezen. Het opvallendste resultaat van dat onderzoek is dat geluk te koop is. „En in alle landen kom je ongeveer hetzelfde beeld tegen.”

Geld hebben we meestal wel. Wat tegenwoordig erg schaars is, is vrije tijd. Naast ons werk spenderen we veel tijd aan klusjes die we eigenlijk vervelend vinden: het huis schoonmaken, het steeds maar weer zorgen dat er eten op tafel komt. „Meer geld leidt niet tot meer geluk. Meer tijd om de dingen te doen die je leuk vindt om te doen wel. Dus er is veel gelukswinst te behalen als je datgene wat je niet leuk vindt, uitbesteedt aan een ander die dit soort klusjes voor je doet. Bijvoorbeeld een bezorgservice, schoonmaker of klusser.”

Kortstondig geluk

Volgens Smeets proberen veel mensen hun geluk te vergroten door spullen te kopen zoals kleding, een televisie, computer of een auto. „Maar dat levert slechts kortstondig geluk op. Je went heel snel aan nieuwe spullen. En met die nieuwe auto sta je je toch ook weer te ergeren in de file.”

Het verschil tussen rijke mensen en modale mensen scheelt gemiddeld een half punt op een schaal van één tot tien, volgens Smeets. „De gelukswinst die je boekt met tijd kopen, is aanzienlijk. Bij mensen die hun geld niet uitgeven aan spullen, maar aan vrije tijd, neemt het geluk toe.”

Het onderzoek werd afgelopen juli gepubliceerd in het prestigieuze tijdschrift van de Amerikaanse Academie van Wetenschappen: Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS). Het wordt volgens de site van het tijdschrift nog steeds het meest gelezen van alle door hen gepubliceerde onderzoeken. Daaruit blijkt wel hoe belangrijk de zoektocht van veel mensen naar een gelukkig leven is.

Terughoudender

Uit het onderzoek waaraan Smeets heeft meegewerkt, komt naar voren dat Nederlanders in vergelijking met het buitenland iets minder bereid zijn tijd te kopen. We zijn wat terughoudender om geld te spenderen aan zaken die ons tijd besparen. Ongeveer 20 procent van de Nederlanders doet dat, blijkt uit de ruim 2000 enquêtes die in het kader van het onderzoek in Nederland zijn verzameld. ,Het zit niet in ons systeem om klusjes die we niet willen doen uit te besteden. Op de een of andere manier denken we dat we alles zelf maar moeten doen”, zegt Smeets. En áls we al geld uitgeven aan diensten geven we ook nog eens minder uit dan het gemiddelde. Amerikanen spenderen zo’n 200 euro per maand aan diensten waarmee ze tijd kunnen besparen. Voor Nederlanders ligt dat gemiddeld op 150 euro. En Nederlandse miljonairs besteden niet veel meer: zo’n 200 euro per maand.

Smeets zegt dat behalve het hebben van vrije tijd vooral ook het gevoel dat je controle hebt over de eigen tijd van belang is. „Het gevoel dat je je eigen agenda kunt beheersen, is heel belangrijk.”

„Natuurlijk moet je geld hebben om tijd te kunnen kopen. Als je helemaal geen geld hebt houdt het natuurlijk op, maar je hoeft niet schatrijk te zijn om tijd te kunnen kopen en je geluk te vergroten. Als je bijvoorbeeld iemand inhuurt om twee uur in de week te poetsen, vergroot je je geluk voor de prijs van 25 euro. En koop dan maar minder vaak nieuwe schoenen of een spijkerbroek waarvan het geluksgevoel snel wegebt.”

Schaarse goederen

Waarom heeft Smeets zich als econoom verdiept in vrije tijd? Wat is er economisch aan dat onderwerp? „Economen onderzoeken hoe we met schaarse goederen omgaan, hoe die worden verdeeld tussen mensen. Tijd is schaars. Er doet zich in onze tijd een schijnbare tegenstelling voor. We hebben nog nooit zo veel vrije tijd gehad als je bijvoorbeeld kijkt naar het aantal dagen dat we moeten werken. Toch hebben we het gevoel dat we onder druk staan en alles moeten doen. Het gevoel dat je wordt geleefd.”

Smeets doet persoonlijk ook veldonderzoek. Zo zijn op zijn site foto’s te zien waarin hij zich in de Verenigde Staten als zwerver heeft vermomd die bedelt. Op het bordje dat hij bij zich heeft staat (vertaald): „Waarom zou ik liegen. Ik heb bier nodig.” Het is een van de manieren waarop hij het geefgedrag van mensen onderzoekt.

Geven

Niet alleen het kopen van tijd maakt je gelukkiger, ook het geven van tijd en geld vergroot het geluksgevoel. „Onderzoek onder miljonairs wijst uit dat mensen die meer geven gelukkiger zijn dan mensen die maar weinig geven. Het is vaak onttrokken aan de waarneming van mensen, maar miljonairs geven veel geld: gemiddeld 10.000 euro per jaar. Ze doen dat vaak anoniem, dus je ziet het niet en daardoor ontstaat soms het foute beeld bij het grote publiek dat veel miljonairs krenterig zijn en op hun geld blijven zitten, maar dat is vaak niet zo.”

Dat mensen heel vaak bereid zijn geld te geven, viel enkele weken geleden weer te zien tijdens de actie voor Sint Maarten, nadat het eiland werd getroffen door een zware orkaan. „Je ziet dan de generositeit van mensen en dat er saamhorigheid ontstaat. Mensen klagen veel, maar als het erop aankomt, zijn ze bereid veel te geven. Hetzelfde zie je bij de overlevenden van rampen. Er ontstaat een grote saamhorigheid. Racisme en discriminatie verdwijnen bij de overlevers als sneeuw voor de zon. Blank en zwart gaan eendrachtig met elkaar om. En achteraf rapporteren ze vaak dat ze ondanks de ramp die hun is overkomen waardevolle ervaringen hebben gehad.”

Aanbevelingen

Acht tips voor verstandige keuzes voor wie vaker gevoelens van geluk wil beleven.

1. Besteed taken uit die je liever niet zelf doet.

2. Besteed je vrije uren actief, bijvoorbeeld door beoefening van sport of hobby.

3. Hang niet de hele avond op de bank voor de laptop of televisie.

4. Help andere mensen.

5. Wees niet te zuinig als het gaat om tijd te kopen.

6. Check niet continu je mail of telefoon.

7. Ga dicht bij je werk wonen en vermijd files.

8. Geef aan goede doelen.