Vrijdag 2 oktober 1942. De meeste inwoners van Coevorden liggen al te slapen, nu de klok richting middernacht tikt. Louis Levie legt zijn knuistje in de hand van moeder Sophie. Het 7-jarige knaapje is enthousiast. „Gaan we nu naar papa?” vraagt hij aan zijn moeder.

Voordat ze kan antwoorden wordt er hard op de deur gebonsd. Op de stoep staat een lid van de Koninklijke Marechaussee. Of zij en haar kinderen alstublieft ordelijk mee wilden komen naar de vrachtauto’s. Dan zou het niet lang meer duren totdat ze herenigd zou worden met haar man Mozes. Sophie slikt, pakt haar koffer, roept haar kinderen en stapt voorzichtig achter in de klaarstaande vrachtauto. Op naar Mozes. Op naar Westerbork.

Opknapbeurt

Anno 2017 zwaait Dirkje Mulder glimlachend de deur van de voormalige synagoge aan de Kerkstraat in Coevorden open. Mulder is bestuurslid van de Stichting Synagoge Coevorden en is samen met de rest van het stichtingsbestuur bezig met een flinke opknapbeurt van het vroegere Joodse gebedshuis.

„Op 2 oktober is het 75 jaar geleden dat de Joden uit Coevorden, Dalen en Sleen werden weggevoerd. We willen dit jaar in de voormalige synagoge een museum over het Joodse leven in Drenthe openen. Daarvoor gaan we het interieur zo goed mogelijk in de oude staat nabouwen”, vertelt Mulder.

Het rijksmonument staat al jaren leeg en is gestript van nagenoeg alle Joodse elementen. In de sjoel, de gebedsruimte van de synagoge, herinnert alleen nog het vrouwenbalkon aan de vroegere functie. Hoog tijd dus om de handen uit de mouwen te steken.

De heropening van de synagoge is het startsein voor een maand van herdenkingen van de Joodse mensen uit Coevorden en omliggende dorpen die tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoord zijn. Tweehonderd woonden er in de Drentse vestingstad voordat de nazi’s Nederland binnenvielen. Het waren gewone mensen met gewone banen en gewone levens.

Mulder: „Juist die verhalen willen we in het museum gaan vertellen, niet enkel die uit de oorlog. We willen de bezoekers een inkijkje geven in het normale Joodse leven hier in Drenthe.”

Al in de zeventiende eeuw kwam de eerste Joden vanuit Duitsland naar Drenthe en streken neer in Hoogeveen en Coevorden. „De synagoge waarin we het museum gaan openen, stamt uit 1840. Het is de enige synagoge in Drenthe waarin ook een rabbiwoning zit. Rabbi David Krammer woonde hier en in zijn voormalige woning gaan we zijn verhaal vertellen”, zegt Mulder.

Audiofragmenten

Met behulp van audiofragmenten en oude foto’s wil de stichting de Joodse geschiedenis weer tot leven brengen. Om het museum te vullen zijn Mulder en de andere bestuursleden grotendeels afhankelijk van (voormalige) inwoners of nabestaanden.

Mulder: „Onze collectie bestaat vooral uit schenkingen van Joodse mensen die ooit in Coevorden of andere plaatsen in Drenthe hebben gewoond. Privéfoto’s en verhalen zijn onze belangrijkste bronnen, en die krijgen we ook. Gisteren kwam ik thuis en stond er hele doos in de hal met foto’s van een Hoogeveense man die nu in Israël woont.” Hij is niet de enige die vertrok, want Joden, die wonen er in Coevorden niet meer. Slechts negentien van hen overleefden de oorlog.

Toen Sophie Levie in 1942 met haar kinderen in de vrachtwagen stapte, wist ze nog niet precies wat haar te wachten stond. Het weerzien met haar man in Westerbork –als dat al is gebeurd– was van korte duur. Al na een paar dagen werden zij en haar kinderen op transport gezet. Naar Auschwitz.

Slechts 27 dagen later, op 29 oktober 1942, waren Sophie en haar kinderen Carolina, Mini en Louis niet meer in leven. Net als 120 andere Joodse mensen uit Coevorden: omgebracht in de gaskamers van het vernietigingskamp in Polen.