Ooit telde Nederland talloze glasfabriekjes, waarvan de meeste in Zuid-Holland stonden. Schiedam droeg hier een fors steentje aan bij, weet Van der Sloot (73), auteur van diverse historische boeken over de jeneverstad. „Elke distilleerderij had haar eigen glasfabriekje. Bij elkaar produceerden ze op jaarbasis vele miljoenen flessen, voor het bottelen van gedistilleerd.”

Jenever, gin, cognac, kruidenbitters, likeuren – allerlei gedistilleerde dranken vonden over heel de wereld gretig aftrek. „Het ging om enorme hoeveelheden. De dranken gingen niet alleen naar landen in heel Europa, maar ook naar het Verre Oosten, Afrika en Amerika. In de Verenigde Staten was ”Schiedam Schnapps” een begrip. Tot eind jaren zestig was zo’n 90 procent van de Schiedamse jeneverproductie bestemd voor de export.”

Centrum

Nog steeds is Schiedam het centrum van de distilleerindustrie, stelt Van der Sloot. „Hier zitten grote jongens als Nolet, Herman Jansen en De Kuyper, die over heel de wereld verkopen.” Het betreft stuk voor stuk familiebedrijven, opgericht in respectievelijk 1691, 1777 en 1695.

Sinds de jaren twintig van de vorige eeuw staat er echter nog maar één grote glasfabriek in Schiedam. Van der Sloot: „Even na de eeuwwisseling fuseerden verschillende bedrijven uit Vlaardingen en Schiedam. Hierdoor konden ze veel efficiënter en dus goedkoper produceren.”

De Vereenigde Glasfabrieken NV, zoals de samengesmolten bedrijven gingen heten, nam in de loop der jaren bijna alle concurrerende glasfabrieken in het land over. Er bleven uiteindelijk drie grote productielocaties over: in Maastricht (Kristalunie Maastricht), Leerdam (Royal Leerdam Crystal) en Schiedam (Glasfabriek).

Van der Sloot: „De fabrieken in Leerdam en Maastricht maakten vooral het luxe tafelglas zoals drinkglazen, schalen en glaasjes. Schiedam produceerde alleen verpakkingsglas, natuurlijk voor de distilleerderijen maar ook voor andere klanten. Denk bijvoorbeeld aan jampotten, melkflessen en pindakaaspotten voor Calvé.”

Het maakte de Glasfabriek decennialang tot een van de grootste werkgevers in Schiedam.

De drie glasfabrieken zijn sinds 2003 in handen van het Amerikaanse Owens-Illinois Inc. (O-I Manufacturing). O-I, naar eigen zeggen de grootste glasproducent ter wereld, heeft wereldwijd in een kleine 80 fabrieken 22.000 medewerkers in dienst. Deze week meldde het concern dat de Schiedamse vestiging komende zomer de deuren sluit. De meeste van de 230 werknemers komen op straat te staan.

Nog altijd komt het grootste deel van hen uit de jeneverstad, zegt Van der Sloot. Het maakt de impact des te groter. „Zowel in economisch als in emotioneel opzicht: net als in mijn jeugd heb je hele families die daar werken. Soms al vele generaties. Het gaat om een heel specifiek ambacht. Ruim anderhalve eeuw had je hier glasfabrieken, het hoorde helemaal bij Schiedam. Dat is straks voorbij.”

Polen

Volgens vakbond CNV had O-I recent nog voor miljoenen in de uitstekend draaiende fabriek geïnvesteerd. „Maar kennelijk kan het in Polen goedkoper, heeft men in Amerika geredeneerd”, denkt CNV-onderhandelaar Agostino di Giacomo Russo. De bonden spraken gisteren met de directie over een sociaal plan. Woensdag had personeelsdirecteur Rob Daamen al laten weten dat zeventig werknemers mogelijk in Leerdam of Maastricht een werkplek krijgen aangeboden.

Distilleersector hecht aan kwaliteit flessen

De distilleersector in Schiedam, nog altijd een grote afnemer van de Glasfabriek in Schiedam, staat niet te juichen bij de voorgenomen sluiting. „We zitten erbovenop. De glasleverantie aan ons moet doorgaan en daarbij moet de kwaliteit gelijk blijven”, zegt directielid Ingeborg Reuser van drankenproducent Koninklijke De Kuyper.

Owens-Illinois heeft meer fabrieken in Nederland en Duitsland waarvandaan De Kuyper straks het glas zal kunnen betrekken, maar fabrieken leveren volgens haar verschillende kwaliteiten. Reuser: „Een ronde fles, zonder toeters en bellen, kun je vrij gemakkelijk maken. Maar onze likeurflessen hebben door middel van facetslijping een decoratieve rand.

Dat moet nauwkeurig gebeuren, want elke fles moet er hetzelfde uitzien. Verder mogen er geen belletjes in het glas zitten en moet de fles tegen een stootje kunnen.” Ook de kleur van het glas verschilt volgens haar per fabriek. „Dit hangt samen met de gebruikte grondstof. Als je bijvoorbeeld gerecycled glas gebruikt, krijg je veel minder helderwit glas dan wanneer je zand gebruikt. Maar onze heldere jenever en Triple Sec willen wij natuurlijk in een zo zuiver mogelijke fles verkopen.”

Het is dan ook geen uitgemaakte zaak dat De Kuyper klant blijft van O-I. De Reuser: „We werken met aanbestedingen en hebben dus sowieso met meerdere fabrieken contracten. Maar het geeft ons en de rest van de distilleersector wel extra werk. Vervelend, de Glasfabriek was speciaal voor ons opgericht. De fabriek hoort bij Schiedam.”