Megabite-city, een kleinschalige gemeente in Nederland anno 2020. De burger heeft het heft in handen. Via internet bestelt hij zijn boodschappen op maat, tegen de laagste prijs en met de door hemzelf verkoren kwaliteiten. Vanachter zijn computer doet hij zijn werk, regelt hij zijn ontspanning (inclusief flexibel media-aanbod) en stemt hij over politieke voorstellen. Alles -ook onderwijs en zorg- is geheel toegesneden op zijn hoogstpersoonlijke behoeften en verlangens

Het is de ideale samenleving zoals die Fortuyn en andere politieke vernieuwers voor ogen staat. Zij geloven dat de digitale revolutie, zoals die zich momenteel voltrekt, de samenleving een heel eind in die richting zal leiden. Een snelle revolte in de politiek moet de rest doen. Bovendien is die nodig om te voorkomen dat het gehele proces zich met veel wrijving, pijn en moeite voltrekt.

De huidige politiek laat het volgens Fortuyn „volledig afweten.” In zijn boek ”De puinhopen van acht jaar paars” betoogt hij dat de gevestigde partijen zich niet of nauwelijks lijken te realiseren dat het industriële tijdperk voorbij is en dat politiek in de informatiesamenleving op een totaal andere manier gestalte moet krijgen. „Aan de consument-burger wordt slechts lippendienst bewezen. Van democratie is geen sprake.”

Volgens Fortuyn spelen „zaakwaarnemers” in de huidige politiek een veel te grote rol. Volksvertegenwoordigers fungeren in feite als ouderwetse regenten die menen dat zij wel weten wat goed is voor hele groepen burgers. De overheid reguleert het aanbod van zorg, onderwijs, media, (volks)verzekering en voorzieningen in de woonwijk. Intussen wordt de burger monddood gemaakt.

In radicale tegenstelling met het „incestueuze circuit van een zichzelf benoemende en aanvullende politiek-bestuurlijke elite”, gaat Fortuyn uit van een zeer mondige burger. „De ICT-economie stelt ons in hoog tempo in staat om meer dan ooit het product en de vormgeving daarvan zelf te bepalen”, redeneert hij vanuit het perspectief van zo’n burger. „De hoogst individuele automobiel staat als het ware al voor de deur.”

De overheid moet van Fortuyn terugtreden en veel meer overlaten aan de privacy van mensen. Ondersteund door een wereld aan techniek, kennis en informatie kan ieder voor zich de ideale arrangementen samenstellen, of het nu gaat om zorg of om sociale zekerheid. De politieke partij zal volgens Fortuyn terrein moeten prijsgeven aan referenda en peilingen. Individuele mensen kunnen immers het best bepalen hoe hun directe omgeving wordt ingericht?

Weerklank
Fortuyn staat met zijn betoog niet alleen. In zijn boek ”De lege staat” kondigde de Tilburgse hoogleraar Frissen enkele jaren geleden al het einde aan van de traditionele politiek en het versterven van partijendemocratie. Binnen de gevestigde partijen heeft het revolutionaire betoog van Frissen bij politieke vernieuwers een evolutionaire weerklank gevonden. Zij willen net als Fortuyn dat de politiek zich haastig rekenschap geeft van de ingrijpende maatschappelijke veranderingen.

Je zou zelfs kunnen zeggen dat deze vernieuwers zich onder leiding van staatssecretaris Van der Ploeg (Cultuur) hebben georganiseerd. Een krappe twee jaar geleden betrad de PvdA-bewindsman onbeschaamd het terrein van D66-minister Van Boxtel: het ICT-beleid. Hij richtte een denktank voor de rijksoverheid op die de naam Infodrome meekreeg. Inmiddels heeft Infodrome diverse publicaties uitgebracht, waaronder het boek ”Controle geven of nemen. Een politieke agenda voor de informatiesamenleving.”

Vorige week kwam Infodrome met een rapport over de ICT-passages in de verkiezingsprogramma’s van PvdA, VVD, CDA, D66 en GroenLinks. De partijen blijken bij de vernieuwers van Infodrome nog geen beste cijfers te scoren. Zo krijgen PvdA en CDA een zes en moet de VVD het met een mager vijfje doen. D66 en GroenLinks bakken er volgens Infodrome helemaal weinig van en halen een vier.

De algemene beoordeling van Infodrome luidt dat vier van de vijf partijen -D66 uitgezonderd- de informatierevolutie weliswaar aanduiden als een „belangrijke maatschappelijke kracht”, maar het verder laten afweten. „De genoemde partijen hebben nauwelijks zicht op de manier waarop maatschappelijke verhoudingen veranderen en presenteren geen plannen om met deze veranderingen om te gaan”, aldus het rapport.

Oude ideologieën
Volgens de vernieuwers van Infodrome gebruiken de politieke partijen cruciale termen die samenhangen met de digitale revolutie om hun oude ideologieën „op te poetsen.” Dat was ook de conclusie die deze krant een jaar geleden trok na interviews met alle ICT-woordvoerders uit de Tweede Kamer. Maar Infodrome voegt er nog iets aan toe: „Daarmee gaan de partijen voorbij aan de essentiële verandering van de samenleving en de veranderende relatie tussen burger, overheid en politiek.”

Infodrome vindt het bijvoorbeeld „zeer illustratief” dat de gevestigde partijen wel signaleren dat de digitale revolutie leidt tot „verplaatsing van de politiek”, maar daaraan geen consequenties durven verbinden over eigen rol en optreden. „Als politieke partijen blijven vasthouden aan hun oude rol en organisatie, bestaat de kans dat de politiek zich langzaamaan uit het zicht van de burgers manoeuvreert”, waarschuwt de denktank.

In de analyse blijkt Infodrome dicht bij Fortuyn te zitten: „Het publieke domein is nog altijd toegesneden op de industriële samenleving. Grootschaligheid en bureaucratie zijn de bepalende kenmerken ervan. De menselijke maat ontbreekt.” Wat de oplossingen betreft is de denktank iets gematigder dan het kandidaat-kamerlid: „Door beter inzicht te ontwikkelen in, en beter gebruik te maken van de huidige technologische ontwikkeling kan deze groeiende discrepantie worden opgelost.”

Paars project
Tijdens een debat met enkele Tweede-Kamerleden dat Infodrome afgelopen vrijdag in Amsterdam organiseerde, was het vooral mevrouw Halsema van GroenLinks die tegenwicht bood tegen de vernieuwingsdrang van Infodrome. Zij noemde het „kwestieus” dat de denktank onder het mom van objectiviteit en neutraliteit de verkiezingsprogramma’s beoordeelt, terwijl hij in wezen een politiek programma uitwerkt. „Infodrome is een project van paars en het rapport leest als een bijlage van het PvdA-verkiezingsprogramma”, aldus Halsema.

Infodrome-directeur Krijn van Beek mocht het ontkennen, maar Halsema ging onverdroten door met haar betoog dat zaken zoals de verplaatsing van de politiek „geen natuurverschijnsel” zijn. Ze worden in de hand gewerkt door politieke vernieuwers die uitgaan van de „fictie van de zelfstandige en geëmancipeerde burger.” Halsema leek daarmee ook op Fortuyn te doelen.

In de visie van het nieuwbakken antirevolutionaire kamerlid van GroenLinks moeten politieke partijen zich te midden van alle ontwikkelingen (waaronder het teruglopend ledental en de afnemende betrokkenheid van burgers) voluit handhaven. Zij waarschuwde voor de vluchtigheid en instabiliteit van een „personalistische democratie.” Volgens Halsema is het de grote charme van de politieke partij dat die verantwoordelijk is voor „een afweging van individuele belangen.”

Ook CDA-kamerlid Wijn en PvdA-staatssecretaris Benschop lieten weten dat zij niet voelen voor het afzweren van de partijendemocratie, al pleitte Wijn wel voor een „andere mentaliteit” en „experimenteerlef.” VVD-kamerlid mevrouw Vouˆte en haar D66-collega Giskes waren minder uitgesproken in het verdedigen van de traditionele rol van politieke partijen.

Voor Infodrome is duidelijk dat de gevestigde partijen nog veel moeten leren als het gaat om de informatiesamenleving. Fortuyn gelooft er al helemaal niet meer in dat ze het ooit zullen leren en komt met zijn eigen lijst. In hoeverre Fortuyn en de denktank echt bij elkaar passen, moet later deze week blijken. Dan komt Infodrome ook met een beoordeling van het politieke programma van de Lijst Pim Fortuyn.