Hagia Sophia is voor Russen nog steeds een kerk
Groot was de verontwaardiging in Rusland toen bekend werd dat de Hagia Sophia weer een moskee zou worden. Het besluit toont echter aan dat Moskou daadwerkelijk het laatste orthodoxe bastion ter wereld is.
Uit het helderblauwe water van de Bosporus rijst een heuvel op met het historische stadscentrum van Constantinopel. Veruit het grootste bouwwerk op de heuvel is een gigantische koepel. Om het gebouw heen staan vier even grote minaretten. Het is de Hagia Sophia, eens een kerk, toen een moskee, bijna een eeuw lang een museum en sinds deze zomer, tot grote ergernis van veel oosters-orthodoxe christenen, weer een moskee.
Ooit kwamen de Russen hier in Constantinopel kijken naar het glorierijke Byzantijnse christendom. Een afvaardiging van prins Vladimir I zou zo onder de indruk zijn geweest van de Byzantijnse bouwwerken en liturgie dat Rusland daardoor het oosterse geloof zou hebben aangenomen. Of dat waarheid is of legende is de vraag, maar feit is dat de geschiedenis van de Russisch-Orthodoxe Kerk teruggaat op Constantinopel, of Tsargrad, zoals het in Rusland ook wel wordt genoemd.
Kleed
In de Hagia Sophia zelf is het, ondanks de maatregelen tegen corona, druk. Het Byzantijnse bouwwerk trekt jaarlijks miljoenen bezoekers. Het eeuwenoude marmer weerkaatst het geroezemoes van de mensen. De voorgevel van het gebouw is naar Jeruzalem gericht, maar nu ligt er een kleed dat 10 graden naar rechts wijst, in de richting van Mekka. Tijdens het middaggebed klinkt het Arabisch rauw uit de versterkers.
Boven in de Heilige Sofiakathedraal, zoals de Russen hem nog steeds noemen, prijkt een groot mozaïek van Maria met het kindje Jezus, maar nu is het bedekt met witte lakens. Waar voorheen fresco’s, mozaïeken en iconen de muren sierden, hangen nu Arabische gebeden en de Turkse vertaling van Koranpassages. In de linkerhoek wordt er zelfs nog gewerkt.
De Sophiakathedraal werd in het jaar 537 onder de Byzantijnse keizer Justinianus geopend en moest de Bijbelse tempel van Salomo overtreffen. Bijna duizend jaar bleef de Hagia Sophia het grootste christelijke gebedshuis ter wereld. In 1453 verloor het echter die titel. De kerk werd veroverd door de Ottomanen en omgebouwd tot een moskee. Pas in 1934 werd het een museum, toen Kemal Ataturk het moderne, seculiere Turkije bouwde.
De regeerperiode van Erdogan lijkt een breuk te zijn met de seculiere politiek van Ataturk. Erdogan wil in Turkije meer ruimte voor de islam en het rechterlijk besluit over de status van de Hagia Sophia is een stap in de nieuwe islamitische revolutie in Turkije. Hoewel Erdogan in eigen land hiermee wellicht zijn populariteit kan opkrikken, stuitte het besluit internationaal op veel kritiek. Vooral Griekenland en Rusland, twee oosters-orthodoxe landen, reageerden woedend op het besluit.
Historische betekenis
De verontwaardiging bij de Russisch-orthodoxe gelovigen is groot. Volgens priester Joeri Sergejev, vertegenwoordiger van het patriarchaat van Moskou in Turkije, blijft de tempel in de harten van miljoenen christenen gewoon een tempel: „Voor de Orthodoxe Kerk heeft deze tempel een bijzondere historische en spirituele betekenis”, zegt de priester. Hij legt uit dat de Russische cultuur en geschiedenis nauw verbonden zijn met het verleden van Byzantium. „Daarom kunnen we niet onverschillig blijven over wat er gebeurt.”
Sergejev is „droevig” over het besluit van de Turkse leiders, die „het onschatbare culturele erfgoed van Byzantium vertrappelen”, en veroordeelt de „demonstratieve minachting” die de Turkse leiders hebben voor de religieuze gevoelens van christenen over de hele wereld. „Dat is moeilijk te rechtvaardigen met redelijke argumenten.”
Niet alleen de Heilige Sofiakathedraal werd een moskee, ook de voormalige tempel van het Choraklooster werd bij het besluit van de Turkse regering veranderd in een moskee, legt Sergejev uit. Volgens Sergejev is het een zinloze stap. Veel populariteit wint Erdogan er niet mee, zegt hij, en in zowel binnenland als buitenland zorgt het vooral voor verdeeldheid: „Dergelijke stappen dragen op geen enkele manier bij aan het behoud van de internationale reputatie van Turkije en het versterken van de interreligieuze harmonie in dit land en de rest van de wereld.”
Extra veel pijn
Op 17 juli legde de heilige synode van de Russisch-Orthodoxe Kerk in Moskou een verklaring af over het besluit van de Turkse regering: „In een tijd dat het christendom op veel plaatsen wordt vervolgd op deze planeet en veel christenen wegvluchten uit het Midden-Oosten, doet de beslissing van de Turkse autoriteiten extra veel pijn.”
„De Hagia Sophia werd gebouwd ter ere van Christus de Verlosser en blijft een kerk in het bewustzijn van miljoenen christenen. Voor de Orthodoxe Kerk is deze kathedraal van bijzondere historische en spirituele betekenis”, liet de heilige synode van de Russisch-Orthodoxe Kerk weten: „We hopen dat de president van de Republiek Turkije niet alleen de toegang tot dit unieke monument van de christelijke cultuur voor alle bezoekers volledig zal garanderen, maar ook de veiligheid van christelijke relikwieën zal waarborgen.”
Poetin
Ook de Russische president uitte kritiek uit op het besluit van de Turkse president om van de Hagia Sophia weer een moskee te maken. President Poetin vestigde de aandacht van Erdogan op de aanzienlijke publieke verontwaardiging in Rusland door het besluit om de status van de Hagia Sophia in Istanbul te wijzigen. Erdogan beloofde dat de overblijfselen van de christelijke kunst bewaard zullen blijven en buitenlandse toeristen het Byzantijnse bouwwerk zullen kunnen blijven bezoeken.
