Van Kappen, oud adviseur van VN–baas Kofi Annan, verwees daarmee zonder dat te noemen naar de situatie waarin Eric O. op 27 december vorig jaar zo’n waarschuwingsschot loste. Volgens justitie werd daardoor een Irakees gedood. De sergeant–majoor gaf eerder aan dit waarschuwingsschot te hebben gelost om te voorkomen dat een groep Irakezen zijn eenheid van vijftien militairen zou overrompelen.

Justitie vindt dat O. met zijn fatale schot de geweldsinstructie heeft overtreden. Maandag getuigden verschillende mariniers dat zij zelf niet bang waren geweest, toen hun sergeant–majoor schoot. O., een ervaren sergeant–majoor, zag het gevaar wel en loste daarom waarschuwingsschoten. Volgens Van Kappen is dat helemaal geen vreemde beslissing, integendeel.

Militairen lager in rang voelen zich veel minder snel bedreigd dan militairen hoger in rang. „Een marinier is nooit bang, want dat hebben we er in geramd in de opleiding", legde Van Kappen uit.

De verklaring van Van Kappen is goed nieuws voor Eric O. en zijn advocaat, die er in het proces op wezen dat de ondergeschikten van O. de situatie op 27 december onderschatten en niet beseften hoe gevaarlijk het was. Van Kappen legde uit dat dreiging een subjectief begrip is, dat samenhangt met ervaring, opleiding en positie.

„Hoe lager in rang, hoe minder snel men dreiging ervaart. Ik ben nu 63 en was nooit bang als luitenant. Ik werd pas bang als kolonel of generaal. Als de zon schijnt en alles loopt volgens plan en plots ligt er dan een heel stel dooien. Dan word je heel voorzichtig. En als verantwoordelijke kijk je nog anders naar een situatie, want jij wordt er op afgerekend."

Als je eenheid overlopen wordt door Irakese plunderaars, zoals O. vreesde, is dat een nachtmerriescenario, meent Van Kappen. „Je probeert daarom alles te doen om dat te voorkomen. Als je wordt overlopen, word je gedwongen zware automatische wapens te gebruiken. Er is dan geen weg meer terug. Dit leidt dan onherroepelijk tot vele doden." Een ervaren onderofficier als O. weet dit. Jonge mariniers niet, constateerde de oud–generaal–majoor.

De verantwoordelijkheid voor het gebruik van geweld kan nooit helemaal alleen op het bordje van de militair komen te liggen. Ook de autoriteiten dragen verantwoordelijkheid, meent Van Kappen. „Je loopt risico in chaotische, moeilijke omstandigheden. Dan moet een militair ter plaatse in seconden beslissen wat hij doet. Hij zit dan niet met een sigaretje achter een bureau een afweging te maken."

Daarom kun je volgens Van Kappen nooit de geweldsinstructie helemaal honderd procent afdichten. Je kunt nooit alle mogelijke situaties omschrijven in zo’n instructie. „Er zit interpretatie in de instructies. Anders zouden de regels onwerkbaar zijn." Wel zal een militair zich achteraf moeten verantwoorden voor zijn beslissing. Dat vindt Van Kappen terecht.

Het proces tegen Eric O. is zo uitgelopen dat de militaire rechtbank in Arnhem voor maandag een extra procesdag heeft ingelast. Pas dan zal de rechtszaak tegen de marinier worden afgerond. Vooral de ondervragingen van de getuigen zijn enorm uitgelopen. Donderdag hoort de rechtbank nog een aantal deskundigen. De behandeling van de zaak tegen Eric O. wordt dan maandag afgerond.