Schiermonnikoog, het kleinste van de bewoonde Waddeneilanden, komt de Tweede Wereldoorlog ongeschonden door. De bewoners hebben een redelijke verstandhouding met de ongeveer 600 Duitse soldaten op het eiland, dat ze liefkozend ”Schiko” noemen. Het zijn vooral jonge soldaten, die in gevorderde woningen en badhuisjes verblijven. Vakantiegangers zijn niet meer welkom. De duinen en het strand zijn door de Duitsers tot verboden gebied verklaard. De 800 eilandbewoners mogen zich ’s avonds na acht uur niet meer op straat vertonen. Dat alles op last van de Iko, de Duitse eilandcommandant van Schiermonnikoog, bijgenaamd de Iko van Schiko.

In augustus 1940 komen de dodelijke gevolgen van de dan woedende oorlog dichtbij. Er worden veertien lichamen uit zee gehaald. Het gaat om tien Franse en vier Britse soldaten die na hun vlucht uit Duinkerken op zee zijn omgekomen en naar Schiermonnikoog afgedreven. Ze worden begraven op Vredenhof, de drenkelingenbegraafplaats aan de Reddingsweg op Schiermonnikoog. Het kerkhof wordt de laatste rustplaats van tientallen militairen die in de loop van de oorlog aanspoelen op het eiland. Het eerste slachtoffer van de Tweede Wereldoorlog op Vredenhof is de Britse luchtmachtvlieger Allan Wilson, 23 jaar. Hij spoelt aan in november 1939.

Bunkers

De bezetter bouwt op Schiermonnikoog meerdere bunkers in de duinen, die deel uitmaken van de Atlantik Wall, de Duitse verdedigingslinie die een geallieerde invasie op het vasteland moet tegenhouden. Op het hoogste duin van het eiland komt de grootste bunker, de Wassermann. De bouw van het betonnen gevaarte duurt negen maanden. Op de bunker komt een radarsysteem, geconstrueerd in een ongeveer 40 meter hoge stalen cilinder. Als de bunker echter klaar is, past de mast niet in de daarvoor aangebrachte sokkel. Sabotage? Het systeem zal nooit werken. Uiteindelijk speelt de bunker geen enkele rol in de Duitse luchtverdediging.

Aan het einde van de Prins Bernhardweg bouwen de Duitsers een compleet dorp: Schlei. Het bestaat uit bunkers, een radarinstallatie, afweergeschut en gecamoufleerde barakken. Er worden door de bezetter 200 bouwvakkers van de vastewal aangetrokken om de bunkers te bouwen. Een smalspoorlijn vanaf de steiger van de veerboot naar Schleidorp vergemakkelijkt het transport van bouwmaterialen.

Beulen

Zo kabbelt de oorlog voort. Tot april 1945. Vlak voordat de Canadezen de stad Groningen bevrijden, wordt het de SD’ers daar te heet onder de voeten. De ”beulen van het noorden” willen vluchten naar Borkum, maar dat moet via Schiermonnikoog. In vrachtwagens, beladen met wapens, drank en kostbaarheden, rijden 122 mannen en 12 vrouwen naar Zoutkamp en nemen daar op zondag 15 april de boot naar Schiermonnikoog.

Verder komen ze niet. Het leidt tot een gespannen situatie op het Waddeneiland. De SD’ers worden door de laatste Iko van Schiko, kapitein-luitenant Thomas Wittko, ondergebracht in een ver van het dorp gelegen boerderij. In het dorp mogen ze niet komen. Voor de zekerheid houdt Wittko permanent een stuk geschut gericht op de boerderij.

Brandstapel

Na de Duitse capitulatie op 5 mei verandert er weinig op Schiermonnikoog. De Canadezen doen geen moeite om het eiland te bevrijden; ze hebben hun handen vol aan de chaos en verwarring na de bevrijding op het vasteland. Verzetsman Herman Kloppenburg uit Winschoten, in het uniform van majoor, bereikt uiteindelijk overeenstemming met de groep SD’ers. Op 31 mei varen ze terug naar Zoutkamp.

Maar pas op 11 juni 1945 verdwijnen de laatste 600 Duitse soldaten van het eiland. Schiermonnikoog weet zich zo, als laatste stukje Nederland, ook bevrijd. De spullen van de bezetters gaan op een grote brandstapel. Het vuur woedt drie dagen.

serie In het spoor van de bevrijders

Geallieerde troepen maakten 75 jaar geleden een eind aan de bezetting van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze serie volgt het spoor van de bevrijders. Deel 12 en slot: Schiermonnikoog.