Wanneer een Amerikaanse president de natie toespreekt vanuit de Oval Officie in het Witte Huis, dan weten de inwoners van de Verenigde Staten dat er iets ernstigs aan de hand is. Ernstig, bijna ontrumpiaans, was ook de toon waarop de president woensdagavond zijn toespraak van elf minuten hield.

Trump kondigde een pakket maatregelen af waaruit blijkt dat zijn regering de ernst van de situatie lijkt te onderkennen: een inreisverbod voor de Europeanen, zeer vergaande maatregelen om de zwaar geraakte economie te steunen en de belofte dat patiënten de kosten voor een coronatest en een eventuele behandeling vergoed krijgen.

Toegegeven, er zaten enkele missers in de televisierede. De president zei dat het inreisverbod was genomen in overleg met de Europese landen, maar de diplomatieke vertegenwoordigers van de 26 landen verklaarden totaal verrast te zijn door de aankondiging.

Inreisverbod

Ook de opmerking dat het inreisverbod niet alleen zou gelden voor personen maar ook voor goederen, moest worden gecorrigeerd. Vrachtvervoer uit Europa mag gewoon binnenkomen. En de verzekeraars zeiden direct na de toespraak dat zij „totaal niet” op de hoogte waren van de toezegging dat kosten voor behandeling door hen vergoed worden. De woordvoerder van AHIP, een grote lobbyorganisatie van de verzekeraars, stelde dat alleen de tests voor rekening van de verzekeraars komen. Bovendien geldt deze belofte alleen voor mensen die al verzekerd zijn. De ruim 27 miljoen onverzekerden in de VS kunnen hier dus geen aanspraak op maken.

Sussende woorden

Ondanks dat waren veel bezorgde Amerikanen, zowel Democraten als Republikeinen, blij dat de president er met zijn toespraak blijk van gaf de corona-uitbraak nu wel serieus te nemen. Tot nu toe had hij steeds sussende woorden gesproken. Nog afgelopen maandag vergeleek hij het coronavirus met een gewone seizoensgriep, „waarbij veel meer doden vallen.” En zelfs dinsdag zei hij voor de televisie: „Het gaat gewoon over. Blijf kalm. Het gaat gewoon over.” In zijn toespraak van woensdag waarschuwde hij ouderen echter dat ze „zeer, zeer voorzichtig” moeten zijn. Politici en media zeiden na afloop van de toespraak dat Trump „eindelijk is gaan inzien dat de situatie ernstig is.”

Toch zorgde de toespraak van Trump er niet voor dat alle kritiek verstomde. Een praktisch punt is dat Trump bij herhaling en ook deze week weer heeft beloofd dat alle Amerikanen getest kunnen worden. Weliswaar was hij iets voorzichter dan voorgaande weken, toen hij stelde dat er voor elke Amerikaan een test beschikbaar is. Dat werd toen steeds weersproken door experts en ook door vicepresident Mike Pence, die de taskforce in de strijd tegen corona leidt. Woensdag zei Trump dat er meer testen en meer testcapaciteit komen. Maar hij vertelde niet hoe dat gaat gebeuren.

De Centers for Disease Control en Prevention (CDCP) hebben donderdag nog een instructie aan ziekenhuizen laten uitgaan dat vanwege de schaarste aan testen deze voorlopig alleen gebruikt moeten worden voor risicopatiënten, ouderen en kwetsbaren die al in een hospitaal zijn opgenomen. Directeur Robert Redfield van CDCP zei donderdag tegen een commissie van het Huis van Afgevaardigden: „De waarheid is dat we te weinig hebben geïnvesteerd in onderzoekscapaciteit van laboratoria. Er zijn onvoldoende testen. Er is onvoldoende apparatuur. Er is onvoldoende mankracht. Er is te weinig medisch bekwaam personeel.” De burgemeester van New York, de Democraat Bill de Blasio, noemde de situatie beschamend.

Ook binnen Trumps eigen partij klinkt die kritiek. James Lankford, Republikeins senator voor Oklahoma, zei: „We hebben nog een lange weg te gaan totdat wij snel en ook efficiënt kunnen testen.” En zelfs stafmedewerkers van het Witte Huis zijn kritisch. Anthony Fauci, de belangrijkste corona-expert uit die staf, stelt dat Amerika „faalt” als het gaat om testen. „Het idee dat, zoals in andere landen, iedereen gemakkelijk getest kan worden, is misplaatst.”

Besmet

Overigens vindt de president ook niet dat iedereen die het risico loopt besmet te zijn zich moet laten testen. Hijzelf is daar het voorbeeld van. Deze week werd bekend dat hij zeer recent persoonlijk contact heeft gehad met drie Republikeinen die kort daarop vrijwillig in quarantaine zijn gegaan omdat ze mogelijk besmet zijn. Een van hen is de nieuwe chef-staf van het Witte Huis, Mark Meadows. Trump heeft zich tot nu toe niet laten testen. Zijn woordvoerder zei woensdag: „De president heeft geen langdurig contact gehad met patiënten van wie bevestigd is dat ze besmet zijn met het virus en hij vertoont geen enkel symptoom. De president verkeert in uitstekende gezondheid.”

Doktersrekeningen

Door het tekort aan testen weet men niet hoeveel Amerikanen er nu werkelijk zijn besmet. Volgens officiële cijfers was het aantal besmettingen midden deze week al de 1250, verdeeld over meer dan 40 staten, gepasseerd. Maar volgens de minister van Volksgezondheid, Azar, zou dat aantal; weleens „beduidend” hoger kunnen zijn. Bekend is dat vooral Amerikanen die behoren tot de sociale onderklasse zich niet laten testen uit angst dat ze bij een positieve test worden geconfronteerd met torenhoge doktersrekeningen. Het gaat hier om een grote groep. Van alle Amerikanen is 45 procent niet of onvoldoende verzekerd.

Dat laatste is vooral voor Democraten in de VS reden om er bij de regering-Trump op aan te dringen acuut maatregelen te nemen waardoor er voor de lage inkomensgroepen een sociaal vangnet komt. Zij willen dat armere mensen gratis toegang krijgen tot de gezondheidszorg en dat er overheidssteun komt voor mensen die hun inkomen zien wegvallen door de coronacrisis. Trump voelt daar niet voor. Hij wil vooral het bedrijfsleven steunen nu dat getroffen wordt door het virus. Als het om vrijmaken van geld gaat, moeten de president en het Congres er samen uitkomen. Dan heeft Trump dus te maken met de Democraten die in het Huis van Afgevaardigden de meerderheid hebben. Veel Amerikanen vinden het triest dat de laatste dagen er „in zo’n ernstige situatie gebakkelei” is.

Veel politiek commentatoren zijn van mening dat de aanpak van Trump alles te maken heeft met zijn herverkiezing. Tot nu toe kon hij de goedlopende economie aanvoeren in zijn campagne. Wanneer echter het economisch tij omslaat, kan hij in november weleens de rekening gepresenteerd krijgen. Of dat werkelijk gaat gebeuren, valt nu niet te zeggen. Maar duidelijk is wel dat de Democraten hem nu al grote verwijten maken. Ze vinden dat hij lang te laks heeft gereageerd en nemen hem kwalijk dat hij de belangen van sociaal zwakken negeert. Maar vooral verwijten ze hem dat hij in deze crisis onvoldoende leiderschap toont.

De Democraat Joe Biden zei deze week: „De angst wordt verergerd door het gebrek aan vertrouwen in deze president.” Daarmee is de aanpak van de coronacrisis thema geworden van de verkiezingsstrijd. Aanhangers van Trump doen daar aan mee. De conservatieve tv-presentatrice Laura Ingraham zei vorige week: „Democraten en hun trawanten in de media hebben besloten de angst als wapen te gebruiken om hun kansen tegen Trump in november te vergroten. Velen van hen zijn echt zo ziek, in hun anti-Trumpkoorts, dat ze dit virus als een politiek geschenk beschouwen.”

De muur

Duidelijk is dat de Republikeinse aanhangers van Trump zich net zoals de president zelf zorgen maken. Behalve dat ze wijzen naar de Democraten, die volgens hen politiek voordeel uit de crisis denken te halen, gaat de beschuldigende vinger vooral naar het buitenland. In ieder geval is Trump er nog steeds van overtuigd dat de coronacrisis de VS is aangedaan door het buitenland. Deze week twitterde hij nog: „We hebben de muur meer dan hard ooit nodig!” Om de uitbraak te beperken kondigde hij inreisverboden af, in januari tegen China, in februari tegen Iran en deze week –in maart– tegen Europa. Terwijl de experts steeds weer benadrukken dat er in Amerika ook gevallen zijn die niet naar het buitenland zijn te herleiden, houdt Trump vol: de Amerikaan zelf is niet de oorzaak. En: als we de deur op slot houden, dan zal de ziekte snel zijn uitgewoed. Ondanks alles houdt hij op dat punt voet bij stuk.

Besluiten vooral op lokaal niveau

Welke maatregelen concreet worden genomen, bepaalt niet de federale overheid in Washington. Dat doen lokale bestuurders. Zo besloten de gouverneurs van de staten New Jersey en Connecticut dat bijeenkomsten van meer dan 250 personen verboden zijn. De burgemeester van New York heeft een limiet van 500 personen ingesteld en die van Los Angeles heeft de grens gelegd bij 50 mensen. De gouverneur van de staat Kentucky heeft kerken opgeroepen om komende zondag de diensten te annuleren. In Kentucky gaat ’s zondags 40 procent van de bevolking naar de kerk. De burgemeester van Seattle heeft voor komende zondag de kerkdiensten, evenals allerlei andere niet-kerkelijke bijeenkomsten, verboden. Seattle ligt in de staat Washington aan de westkust van de VS – het gebied in Amerika dat het meest door de uitbraak is getroffen.

Arme kinderen zonder warm eten

De coronacrisis heeft ook gevolgen voor kinderen die voor een warme maaltijd afhankelijk zijn van hun school. Dat geldt vooral kinderen uit gezinnen met een laag inkomen. De School Nutrition Association (SNA) verzorgt de distributie van deze schoolmaaltijden, met name in districten waar veel arme gezinnen wonen. Doordat scholen vanwege de corona-uitbraak gesloten worden, loopt deze maaltijdvoorziening aan arme kinderen gevaar. In de staten Washington en Californië kunnen kinderen maaltijden ophalen bij de schoolgebouwen of bij de keukens van de SNA. Daarnaast verstrekken lokale overheden voedselbonnen waarmee ze bij lokale winkels maaltijden kunnen kopen. In districten van de staat New Jersey en van de stad New York, waar scholen zijn gesloten, worden medewerkers van hulpdiensten en van de politie ingezet om de maaltijden te distribueren.