Kansrijk zijn ook een betere, meer gerichte overheidscommunicatie en betere voorlichting door artsen. Van dwangmiddelen, zoals de invoering van een vaccinatieplicht kan echter geen groot effect worden verwacht.

Dat is de strekking van een onderzoeksrapport dat acht experts vrijdag hebben aangeboden aan staatssecretaris Blokhuis van Volksgezondheid. Het rapport kwam er op aandringen van het Tweede Kamerlid Veldman van de VVD. Hij vond dat Blokhuis te lang bleef talmen met dwangmaatregelen en kreeg een Kamermeerderheid achter zich toen hij verzocht om een onderzoek daarnaar.

Het rapport gaat de invoering van een plicht echter niet dichterbij brengen, getuige de vele kanttekeningen daarbij van de auteurs. Weliswaar komt een plicht in diverse landen voor, namelijk in elf Europese en daarnaast in enkele VS-staten. Her en der lijkt de dwangmaatregel effectief te zijn, maar zeker is dat niet.

In de Italiaanse regio Veneto ging de vaccinatiegraad na de afschaffing van de vaccinatieplicht in 2018 omhoog, terwijl ze in de drie jaar daarvoor juist daalde. In Massachusetts is een vaccinatieplicht maar de vaccinatiegraad van kinderen van 85,3 procent ligt daar substantieel onder het gemiddelde in Nederland.

Mogelijk is niet de plicht effectief, maar vooral de hoeveelheid aandacht die het thema vaccinatie krijgt, opperen de onderzoekers. Waar de plicht lijkt te werken, hangt dat waarschijnlijk samen met de traditie van dwangmaatregelen waarmee het betreffende land vaak al vertrouwd is. Juist in Nederland is van die vertrouwdheid geen sprake, zegt het rapport. Integendeel, Nederland wordt juist gekenmerkt „door een traditie van vrijheden en respect voor levensbeschouwelijke pluriformiteit.” Om die reden zal de invoering van een plicht gepaard gaan met allerlei vrijstellingen, wat vervolgens weer consequenties heeft voor de handhaafbaarheid, menen de auteurs. Het rapport wijst ook op de riscio’s van een langdurig en polariserend parlementair debat.

Een algemene verplichting vindt de studie enkel te rechtvaardigen in noodsituaties. Dan kan eerst nog een gedeeltelijke plicht worden overwogen: toegespitst op enkele ziekten of enkele regio’s.