Voor de Groningse hoogleraar neonatologie P. J. J. Sauer was het een klare zaak. In 2001 blikte hij samen met de Groningse onderzoeker Triny van der Ploeg terug op de totstandkoming van het rapport ”Doen of laten? Grenzen van het medisch handelen in de neonatologie” in 1992. In dit rapport van de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) formuleerden kinderartsen voor het eerst in Nederland een eenduidige richtlijn voor zorgvuldig, levensverkortend handelen bij pasgeborenen, waar een meerderheid van de beroepsgroep zich in kon vinden.

Kort na het verschijnen leek het rapport van grote betekenis. Zowel het gerechtshof in Amsterdam als het gerechtshof in Leeuwarden greep er bij de behandeling van de zaken tegen de artsen Prins en Kadijk in 1995 en 1996 op terug. Beide artsen beëindigden begin jaren negentig op herhaaldelijk verzoek van de ouders het leven van een ernstig gehandicapt pasgeboren kind. Voor justitie gingen ze echter vrijuit, omdat ze aan alle door de beroepsgroep vastgelegde zorgvuldigheidseisen hadden voldaan.

Reden dus, zo vertelde professor Sauer aan onderzoeker Van der Ploeg, om te veronderstellen dat de verschijning van het rapport op termijn zou leiden tot het legaliseren van het levensbeëindigend handelen bij wilsonbekwamen. „Zo gaat het altijd in dat soort gevallen. Er is geen wet en geen recht. De rechters weten het ook niet. Dan grijpen ze terug op datgene wat de beroepsgroep ervan zegt. Dan kijken ze naar de zorgvuldigheidseisen die op papier staan”, aldus een opgetogen Sauer in 2001.

Liet Sauer de afgelopen week weinig van zich horen, zijn beroepsgenoten zoveel te meer. Justitie mocht in 1995 en 1996 het befaamde rapport dan gebruikt hebben om de artsen Prins en Kadijk van rechtsvervolging te ontslaan, een nieuwe, landelijke richtlijn liet op zich wachten. Analoog aan de richtlijn voor euthanasie zou die richtlijn de levensbeëindiging bij wilsonbekwamen onder bepaalde omstandigheden moeten legaliseren.

De bij de totstandkoming van het rapport ”Doen en laten” betrokken neonatologen erkenden in 2001 tegenover Van der Ploeg op zo’n richtlijn te hebben aangestuurd. Zonder richtlijn kon zelfs de meest begripvolle officier van justitie immers niet op voorhand toezeggen te zullen afzien van strafrechtelijke vervolging. Daarom boden lokale afspraken met een openbaar ministerie, hoe ’veelbelovend’ ze op papier ook mochten ogen, voor de praktijk weinig tot geen soelaas.

Welbeschouwd is het feit dat de Groningse artsen nu toch moeten terugvallen op het maken van zulke lokale afspraken voor de beroepsgroep dus een nederlaag, erkent ook coördinator gezondheidsrecht van artsenorganisatie KNMG Johan Legemaate. „Wij zitten er niet op te wachten dat tal van ziekenhuizen, verspreid over het hele land, lokale afspraken hebben lopen bij justitie. Dan zien we door de bomen het bos niet meer. Bovendien, de enige afspraak die nu in Groningen is gemaakt, is dat justitie zegt: Als jullie beloven alle zaken netjes te melden, beloven wij alles zorgvuldig en met voorrang te behandelen. Dat blijft een eenzijdige, juridische benadering”, aldus Legemaate.

Anders dan het Groningse initiatief doet vermoeden, zijn de kinderartsen, die menen dat het beëindigen van het leven van pasgeborenen onder bepaalde omstandigheden gerechtvaardigd is, dus nog net zo ver als tien jaar terug. Het leven van wilsonbekwamen blijft juridisch gezien beschermd. Grote vraag is alleen voor hoelang nog.