Wat is de bedoeling van deze nieuwe wet?

Nadat een agent een verdachte heeft neergeschoten wordt hij vrijwel direct verdacht van een ernstig delict, zoals mishandeling of doodslag. Hij kan daarvoor zelfs worden berecht of veroordeeld, net als iedere burger die bijvoorbeeld bij een ruzie ernstig over de schreef is gegaan. Minister Grapperhaus vindt dat niet terecht, omdat agenten vanwege hun functie een bijzondere positie hebben. Hij wil dat de onderzoeks- en/of strafprocedure tegen deze agenten om die reden anders wordt ingericht.

Wat verandert er dan?

In een geactualiseerde ambtsinstructie gaat de korpsleiding nog duidelijker uitleggen wanneer een agent zijn dienstwapen mag trekken of geweld mag gebruiken. Als daarbij gewonden of doden vallen, dan volgt er voortaan eerst een ‘gewoon’ feitenonderzoek door de Rijksrecherche naar de vraag of het optreden terecht was. Is dat zo, dan is wat justitie betreft de kous af.

Zijn er twijfels, dan kan er alsnog een rechtszaak volgen. Nieuw is echter dat het OM zo’n agent dan niet meer dagvaardt op grond van mishandeling of doodslag, maar vanwege het schenden van een ambtsinstructie of dienstvoorschrift. Dit nieuwe, speciale politiedelict wordt als het aan Grapperhaus ligt aan het Wetboek van Strafrecht toegevoegd.

Nieuw is ook de komst van de zogenaamde blauwe kamer. Met die term wordt bedoeld dat alle strafprocessen tegen agenten voortaan bij één rechtbank worden gevoerd, namelijk de rechtbank Midden-Nederland (Utrecht).

Op het niet opvolgen van de geweldsinstructie met als gevolg dood door schuld staat een maximumcelstraf van drie jaar. Bij zwaar lichamelijk letsel is de hoogste straf twee jaar.

Worden er in Nederland weleens agenten veroordeeld voor geweld?

Ja, in juni nog. Een Haagse agent kreeg toen van het gerechtshof in Den Haag een voorwaardelijke gevangenisstraf van 6 maanden. Hij hield in juni 2015 een festivalbezoeker aan die riep dat hij een wapen bij zich droeg. Omdat de man zich tegen zijn aanhouding verzette, besloot de agent de nekklem toe te passen, waarna de arrestant overleed. Gemiddeld staan er jaarlijks hooguit zo’n 5 à 6 agenten terecht voor geweld.

Wat vindt de Tweede Kamer van Grapperhaus’ plan?

In 2015 riepen VVD en SGP het kabinet al op om de vervolging van agenten in een aparte procedure te regelen. Voor dit plan is ruime steun, al is nog niet elke fractie gerust. Nogal wat partijen vrezen dat het nieuwe politiedelict burgers extra gaat aanmoedigen om naar de rechter te gaan, ook na bijvoorbeeld een ongelukkige tik met een wapenstok, maar Grapperhaus is daar niet beducht voor. Wel staat hij open voor een verzoek van het CDA om na te gaan of burgers die te maken kregen met politiegeweld het recht kunnen krijgen om in de beoordelingsprocedure te worden gehoord. Ook is hij, eveneens op verzoek van het CDA, bereid om in de wettekst te verduidelijken dat het echt de bedoeling is om politiegeweld via het nieuwe wetsartikel over het schenden van de geweldsinstructie te berechten. Daarmee moet voorkomen worden dat het OM in de toekomst aanklachten zo breed mogelijk gaat opstellen en agenten blijft vervolgen voor mishandeling of doodslag.