„De moeder der meidenboeken”, zo presenteert de uitgever het verhaal van Louisa May Alcott, dat deze zomer in een nieuwe vertaling verscheen, ter ere van het 150-jarig jubileum. Janneke de Jong –docent jeugdliteratuur aan Driestar Hogeschool– heeft het in haar inleiding over een „klassieker van formaat”.

Voor de lezer die de inhoud desondanks niet kent: ”Onder moeders vleugels” gaat over de vier zusjes March uit Orchard House, die het tijdens de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865) zonder hun vader moeten stellen. Hij verblijft als veldprediker aan het front.

Moeder March doet ondertussen wat ze kan om financieel het hoofd boven water te houden en het gezin door deze zware jaren heen te loodsen. De meisjes helpen haar daar dapper bij.

Luxe

De meisjes, dat zijn: Meg (16), de oudste, die van luxe houdt, maar deze moet ontberen. De recalcitrante Jo (15), die liever een jongen zou zijn. Beth (13), die verlegen is en de kwetsbaarste van de vier, later ook vanwege haar zwakke gezondheid. En de pittige Amy (12) die zich als jongste soms buitengesloten voelt.

De armoedige omstandigheden thuis scheppen een hechte band en vormen het karakter van het viertal. In de loop van het verhaal leren ze meer en meer tevreden, dankbaar en dienstbaar te zijn. Zoals gebruikelijk in deze tijd verwoordt de auteur dit soort ontwikkelingen tamelijk expliciet. Niet voor niets krijgt het boek in latere jaren weleens het predicaat ”belerend”.

Maaiveld

Toch zal ”Onder moeders vleugels” boven het maaiveld uit blijken te steken. Dat zit ’m in het volgende: met het boek is een nieuw genre geboren. Auteur Alcott heeft al diverse titels op haar naam staan als in 1868 en 1869 de eerste twee delen over de vier zusjes March verschijnen – toch zijn het juist die boeken die beklijven. Want met deze ”Little women” is de bakvisroman is ontstaan: een verhaal voor oudere meisjes dat hen niet (meer) voorhoudt hoe zij volgzaam een deftige dame worden, maar dat aanstuurt op het ontwikkelen van een eigen mening en zelfstandigheid.

Wellicht onbewust –ze wil dit boek eigenlijk niet eens schrijven, zie ”Alcott had meer met jongens”– zet Alcott hiermee duidelijk de toon. Nadat ”Little Women” (pas) in 1876 in Nederland op de markt komt, zien hier namelijk ook de meisjesromans ”Schoolidyllen” (1900) van Top Naeff en ”Joop ter Heul” (1919) van Cissy van Marxveldt het licht.

De parallellen zijn frappant. Het tijdperk der braafheid is bijna voorbij. De jongensachtige hoofdpersoon uit ”Joop ter Heul” doet denken aan Jo March. In ”Schoolidyllen” is het de ‘rebelse’ Jet van Marle met wie de lezers zich kunnen identificeren.

En niet alleen deze twee Nederlandse bestsellers werden door Alcott geïnspireerd. Er zijn meer voorbeelden, zoals ”O, die lastige juf”, een boek dat Cornélie Noordwal begin twintigste eeuw schreef. Net als Alcott typeert deze minder bekende schrijfster van romans voor oudere meisjes heel raak het –welgestelde– milieu waarin haar personages opgroeien.

Bonbons

De gezinnen beschikken over bedienden (met wie de jongelui in de Nederlandse boeken overigens niet altijd even respectvol omgaan in tegenstelling tot de personages van Alcott, die hun Hannah „meer als vriendin dan als huishoudster” beschouwen), de meisjes laten zich per rijtuig vervoeren en eten bonbons, wat voor minder welgestelde kinderen in die tijd niet aan de orde is.

De thema’s in dit nieuwe genre lijken op het eerste gezicht luchtig. Alinea’s lang kan het gaan over danspartijtjes, theekransjes, haarlinten, onderling gekibbel, algemeen gemopper omdat de meisjes als ze uitgaan „niets hebben om aan te trekken” en gedagdroom over zijden jurken. Maar de verhalen blijven daar niet in hangen en hebben wel degelijk ook diepgang.

Dat blijkt bijvoorbeeld als de personages met ziekte en dood te maken krijgen. In ”Schoolidyllen” overlijdt hoofdpersoontje Jet van Marle, in ”Onder moeders vleugels” sterft Beth.

In dat laatste boek komt bovendien de Bijbelse boodschap ter sprake, met name via moeder March en via ”De christenreis”, John Bunyans allegorie, die de meisjes naspelen en die als een rode draad door het boek loopt.

Deed ”Onder moeders vleugels” het aanvankelijk goed als trendsetter, inmiddels is het ook boeiend vanwege het tijdsbeeld dat het schetst: het neemt je heerlijk mee naar de dagen waarin meisjes kanten kragen dragen en je –aldus Meg– „zonder handschoenen niet kunt dansen”. Tegelijk schetst het een sfeer van saamhorigheid die lezers van alle tijden als hartverwarmend zullen blijven ervaren.

Louisa May Alcott

Louisa May Alcott wordt in 1832 als onderwijzersdochter geboren in Amerika. Net als hoofdpersoon Jo in ”Onder moeders vleugels” groeit ze met drie zussen op in een huis waar aan boeken nooit en aan geld altijd gebrek is. Ze wordt onderwijzeres, maar werkt tijdens de Amerikaanse burgeroorlog als verpleegster.

Deze oorlog is het decor waartegen ”Onder moeders vleugels” verschijnt. Ook de situatie van een gezin dat de stand moet ophouden ondanks geldzorgen, is uit het leven gegrepen. Vanwege deze afspiegeling van Alcotts eigen jeugd noemen kinderboekenkenners ”Onder moeder vleugels” een realistisch verhaal – en dat realisme zou volgens velen de kracht van dit boek zijn.

Je kunt je afvragen of niet juist romantiek de publicatie tot zo’n groot succes maakte. De werkelijkheid is immers weerbarstig – en dan doet de droom van een huis vol pubers die zichzelf wegcijferen en genoeglijk met hun handwerkjes rond het haardvuur zitten, het weleens beter dan de realiteit. Ongetwijfeld heeft wél de jongensachtige Jo herkenbaarheid opgeroepen. In een tijd waarin doelloos ‘dametje zitten zijn’ in gegoede kringen geen voldoening meer gaf, raakte Jo een gevoelige snaar bij haar lezers. Veelzeggend is in dit verband overigens het feit dat Alcott de opdracht tot het schrijven van dit meisjesboek alleen aanvaardde, omdat ze geld nodig had. De maker van de moeder der meidenboeken had meer met jongens, blijkt uit haar dagboekaantekeningen.

Boekgegevens

Onder moeders vleugels, Louisa M. Alcott; uitg. Mozaïek; 352 blz.; € 17,99