Exegeten houden zich bezig met de uitleg van het Oude en Nieuwe Testament, systematisch theologen met reflectie op de christelijke geloofsleer, en daarmee met de vraag wie God is. Samenwerking tussen die twee ligt voor de hand: wie God is, kennen we toch eerst en vooral vanuit de Bijbel?

De geschiedenis van de afgelopen twee eeuwen spreekt dat echter tegen. Afgelopen vrijdag dachten we als onderzoeksgroep na over hoe dat komt en op welke manier Bijbelonderzoek en systematische theologie meer op elkaar betrokken kunnen worden. Op een van die dagen dus waarop in het Verenigd Koninkrijk de grote verdeeldheid in het parlement opnieuw zichtbaar werd.

Het is een kernovertuiging van de Reformatie dat we voor onze kennis van God allereerst aangewezen zijn op de Bijbel. Om die reden wordt in protestantse kerkdiensten wekelijks zoveel tijd ingeruimd voor een preek die gebaseerd is op de Schriftlezing. Het is ook de reden waarom er aan protestantse theologische faculteiten in de negentiende eeuw een eigen wetenschap ontstond die zich ten doel stelde de Bijbel zo onbevangen mogelijk te lezen.

De passie voor een onbevangen lezing van de Bijbel – niet belemmerd door de felle dogmatische discussies van die tijd – was zo sterk, dat sommigen later over het ontstaan van de Bijbelwetenschap spraken als een ”uittocht uit Egypte”. Een bevrijding van Bijbelonderzoek uit het keurslijf van de systematische theologie die je met enige goede wil en slechte smaak een BExit zou kunnen noemen.

Het resultaat hiervan is dat, wanneer systematisch theologen en Bijbelwetenschappers anno 2019 überhaupt nog met elkaar in gesprek gaan over theologische thema’s, er snel een soort richtingenstrijd ontstaat. De dogmatici willen van de Bijbelwetenschappers weten wat de grote lijn van de Bijbel is met betrekking tot het thema, terwijl Bijbelwetenschappers liever inzoomen op individuele Bijbelteksten, om die in hun eigen context recht te doen. De dogmatiek trekt de conclusie dat Bijbelwetenschap haar niet verder helpt, waarop Bijbelwetenschappers klagen dat dogmatici niet naar hen luisteren.

Dit beeld van twistende theologen als een soort Brits Lagerhuis is natuurlijk een karikatuur. Maar iets ervan ervaren we zelfs binnen de onderzoeksgroep. Hoe komt het dat Bijbelwetenschap en systematisch theologische reflectie zich zo lastig op elkaar laten betrekken? Een van de factoren is de aard van de Bijbel. Een rode draad die de Bijbelboeken in al hun diversiteit verbindt, is dat ze een verhaal vertellen over Gods handelen in de geschiedenis. Zo’n verhaal is naar zijn aard meerduidig en lastig in theologische concepten te vatten. Hoe laat dat zich vertalen naar een meer systematische uiteenzetting van het christelijk geloof? Dat is een belangrijke vraag, en daarvoor zal de BExit van de Bijbelwetenschap ongedaan gemaakt moeten worden en zullen exegeten en systematici duurzaam en constructief met elkaar in gesprek moeten gaan.

Onze samenleving is daarmee gediend. Kennis van de Bijbel is er in Nederland steeds minder. Kennis van wat christenen geloven neemt ook af. Theologisch onderzoek dient de samenleving als het laat zien welke relatie er is tussen de Bijbel die christenen lezen en de leer die ze belijden. Ze kan daarbij kritisch zijn richting de kerk, wanneer ze Bijbel en leer te gemakkelijk met elkaar vereenzelvigt of meent niet over de leer na te hoeven denken, omdat de Bijbel toch genoeg is. Ze kan kritisch zijn richting de samenleving, wanneer die zich negatief uit over het christendom op basis van enkele uit hun context gehaalde Bijbelteksten. En ze kan laten zien hoe geloof in de God van de Bijbel helpt om de Bijbelteksten goed te begrijpen en naar hun eigen intenties te beoordelen.

Ondertussen laat de aanhoudende brexitchaos zien hoe uitdagend samenwerking is wanneer het gaat om vragen die er echt toe doen. Die uitdaging aangaan en niet wegvluchten in partijen of vakdisciplines is niet alleen noodzaak, het vergt ook uithoudingsvermogen en zorgvuldig naar elkaar luisteren.

De auteur is promovendus Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Kampen. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.