Niet iedere stemmer zal zich woensdag bewust zijn van een scala aan stemrechten en -plichten in het stemlokaal. Dat een identiteitsbewijs en een stembiljet vereist zijn, is geen kiezer onbekend. Dat een verstandelijk beperkte stemmer niet geholpen mag worden, doet wellicht al minder lampjes branden. Want als de beperking fysiek is, is hulp wel toegestaan.

Beïnvloeding

Volgens Marjolein Walsmit, woordvoerder bij de Kiesraad, heeft het onderscheid tussen lichamelijke en verstandelijke beperking te maken met de mogelijkheid om iemand te beïnvloeden. „Daar mag geen enkele sprake van zijn, iemand moet zelf kunnen bepalen op wie hij stemt.”

Een relatief nieuw fenomeen in het stemhokje is de zogenaamde stemfie: een foto die een kiezer van zichzelf maakt samen met zijn ingevulde stembiljet. Hoewel het is toegestaan, is de Kiesraad geen voorstander. „Het kan chantage in de hand werken. Als iemand zijn stemkeuze wereldkundig maakt, kan dat tegen hem gebruikt worden.”

Wanneer kiezers de behoefte voelen het stembiljet vol te kladden, lopen ze het risico dat hun stem ongeldig wordt verklaard. Walsmit: „Als er ”groetjes en veel succes” op staat, is het biljet gewoon geldig, maar wanneer iemand opschrijft ”groeten Kees Tol”, wordt het biljet ongeldig. Alles wat herleidbaar is tot een persoon wordt nietig verklaard.”

Indien een stemmer vermoedt dat er op het bureau gesjoemeld wordt, kan hij een bezwaar indienen bij het stembureau. De leden vermelden alle bezwaren in het proces-verbaal van de stemming, ongeacht of het stembureau deze bezwaren heeft kunnen verhelpen. De voorzitter van het stembureau levert het proces-verbaal vervolgens in bij de gemeente.

Een andere manier om toe te zien op de eerlijkheid van het democratische proces is om simpelweg te gaan kijken bij de telling. Zolang iemand de orde niet verstoort, heeft iedereen het recht om daarbij aanwezig te zijn. Volgens Walsmit gebeurt dat in de praktijk ook. „Wij proberen dat aanwezigheidsrecht iedere verkiezing weer onder de aandacht te brengen. Er zijn geen inspecteurs, dus de beste manier om het proces te controleren is door zelf te gaan kijken.”

Ring in stembus

Naam: Mirjam van der Vlies-van Tilborg

Ervaring: 20 jaar

Gemeente: Altena (NB)

Mirjam van der Vlies-van Tilborg (48) heeft met twintig jaar ervaring op stembureaus van alles meegemaakt. Zo viel bij de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar een deel van de elektriciteit uit. Om toch de stembiljetten te kunnen lezen, werden verlengkabels aangelegd om met spotjes licht te creëren. Geen ideale situatie, maar het bracht wel een gezellige sfeer.

De invoering van de legitimatieplicht op 1 januari 2005 zorgde ook voor hilariteit. Van der Vlies maakte mee dat een bekende persoon uit het dorp geen legitimatiebewijs bij zich had. Toen hem het stemmen werd geweigerd, werd hij woedend. „Ge wet allang wie ik zij, lat me stemmen!” riep de man verontwaardigd in plat Brabants uit. Voor de neus van een collega scheurde hij vervolgens zijn stembiljet aan flarden.

Eens verloor een dame haar ring toen ze haar hand terug trok uit de stembus. „De stembus mag niet halverwege de dag opengemaakt worden. Ze kreeg het sieraad daarom ’s avonds laat pas terug”, aldus Van der Vlies.

Een lastige situatie vindt ze als ouders hun kind met een verstandelijke beperking willen helpen bij het stemmen. Het ervaren stembureaulid probeert dan altijd volgens de regels te handelen.

Sommige burgers zien het stembureau vooral als een ontmoetingsplaats. „Ze maken er een uitje van, pakken een stoel erbij en komen gezellig even buurten. Vaak gaat het over politiek.”

SP-schreeuwer

Naam: Marcel den Boer

Ervaring: 10 jaar

Gemeente: Rotterdam

Voor zijn werk bij het stemlokaal komt het de 52-jarige Den Boer goed uit dat hij in het dagelijks leven politieagent is. Het is een van die beroepen waarbij je goede communicatieve vaardigheden ontwikkelt. „Zie ik iets gebeuren, dan grijp ik direct in en wijs ik de mensen op de regels. Dat voorkomt veel onduidelijkheid en situaties die uit de hand lopen.”

Toch doen er zich elke keer weer specifieke gevallen voor. Zoals de begeleider die samen met zijn verstandelijk beperkte cliënt het stemhokje in wil. Of buitenlandse mensen die wat onzeker zijn en ook hulp in het stemhokje willen. „Soms levert dit rommelige situaties op, maar die lossen we netjes op.”

In de plaatselijke bibliotheek waar het stemlokaal is gevestigd, heerst vaak een gemoedelijke sfeer. Toch wordt de ambiance weleens verstoord: „Ik maakte mee dat een man maar bleef roepen: „Stem SP!” Dat is natuurlijk niet geoorloofd in het bureau. Ik heb de man de keus gegeven: of stoppen met schreeuwen, of rechtsomkeert door de deur. Eenmaal buiten zag de SP’er in dat zijn actie een laag sociaal niveau had. Hij bood zijn excuses aan en heeft toen alsnog gestemd.

Verder zijn er mensen die binnenkomen met een machtiging, netjes ingevuld, keurig voor elkaar. Helaas komt het dan voor dat de gemachtigde zélf geen stempas bij zich heeft, of zelfs al heeft gestemd. Deze mensen mogen volgens de regels niet stemmen en ze druipen vaak boos of teleurgesteld af.”

‘Stemkacheltje’

Naam: Jos Mallegrom

Ervaring: 5 jaar

Gemeente: Hoeksche Waard

Jos Mallegrom (23) –voorheen actief in het campagneteam van de SGP, nu voorzitter van een stembureau in de Hoeksche Waard– maakte vorig jaar mee dat een man met een zelfgemaakt kartonnen bord het stembureau binnenkwam. Met deze ludieke actie vroeg hij aandacht voor overlast door laagfrequente geluiden. De protestactie liep met een sisser af.

Een elektrisch kacheltje dat in het bureau aanwezig was, zorgde voor verwarring onder de stemmers. Mallegrom: „Meerdere mensen zagen een gleuf in het kacheltje aan voor de opening in de stemcontainer. Ze liepen naar het kacheltje en wilden daarin hun biljet werpen.”

Soms houden stemmers zich niet aan de regels. Mallegrom vertelt dat ooit een man kwam opdagen met passen van een jaar oud. Bovendien had hij een geperforeerde identiteitskaart bij zich. Met de verlopen passen wilde hij voor zichzelf en bij volmacht voor zijn bejaarde ouders stemmen. Toen hij niet mocht stemmen, werd hij boos. Mallegrom: „De man begon stennis te schoppen. „Wees blij dat oude mensen nog willen stemmen!” schreeuwde hij. Hij probeerde de anderen in het stembureau tegen ons op te stoken.”

Eens wilde een minder begaafd persoon uitleg hebben. Hij spreidde zijn stembiljet uit over de vloer en vroeg wat hij moest stemmen. „Als het goed is, heb je daar zelf over nagedacht”, antwoordde Mallegrom. „De persoon deed een verstandige keuze: hij stemde SGP.”