De simpele handeling is het eindresultaat van twintig jaar praten over het kierbesluit en het begin van een groot onderzoek naar een verdere verbetering van de natuur in het deltagebied.

Boswachter Ted Sluijter van Natuurmonumenten steekt niet onder stoelen of banken hoe blij hij was tijdens dat „historische moment.” „We koesteren deze eerste en belangrijke stap om trekvissen weer bij hun paaigebieden in de rivieren te krijgen.” De volgende stap is nu om na te gaan of meer vissen helemaal tot in de bergbeekjes in de Alpen doorzwemmen.

„We voorzien met name zalmen en zeeforellen van een zender”, vertelt Pieter Beeldman, namens Rijkswaterstaat betrokken bij het project. „De vismigratie wordt al een jaar of twintig gevolgd. Het gaat jaren duren voordat we echt iets kunnen zeggen over de effecten van het kierbesluit.”

Het op een kier zetten van de sluis moet de natuur stimuleren. De praktijk is weerbarstiger, omdat er, zeker in een deltagebied als het Haringvliet, meer belangen gelden. Veiligheid voor alles, is het devies. „Bij een te hoge zeewaterstand gaan de sluizen dicht, maar ook als de waterafvoer vanuit de rivieren te laag is. Anders zou het zeewater te ver in het Haringvliet komen”, weet Sluijter. „Naar schatting gebeurt dat negentig dagen per jaar.”

Een andere belangrijke afspraak in het kierbesluit is dat zoetwaterwinning in het Haringvliet gewaarborgd blijft. Evides Waterbedrijf en waterschap Hollandse Delta verplaatsten de innamepunten hiervoor de afgelopen jaren verder landinwaarts tot achter Middelharnis en het Spui. Zoet water is van groot belang voor de drinkwatervoorziening, industrie en landbouw op Goeree-Overflakkee en Voorne-Putten. Rijkswaterstaat bewaakt op verschillende locaties het zoutgehalte en grijpt in als dat nodig is.

Giftige stoffen

De aanleiding voor het kierbesluit is een natuurramp in Europa. Op 1 november 1986 breekt er bij chemieconcern Sandoz in Basel (Zwitserland) een grote brand uit. Duizenden liters bluswater, vermengd met giftige stoffen, stromen de Rijn in en over een lengte van honderden kilometers gaat alles in de rivier dood.

Voor fabrieken gaan er vanaf dat moment strengere veiligheidsvoorschriften gelden en er komt een internationaal plan om het ecosysteem van de rivier te herstellen. Vele miljoenen worden er in het project gestoken. De druk op Nederland om de laatste stap te zetten wordt steeds groter. „De paaigebieden en voedselvoorziening waren klaar, maar de sluis was nog dicht”, aldus Sluijter. „Zie het als een huis waarbij de keuken en de slaapkamers klaar zijn, maar de voordeur nog op slot zit.”

Nu die ‘voordeur’ sinds 16 januari regelmatig opengaat, is het tijd voor de tweede stap. Rijkswaterstaat begint half augustus met een project om de water- en natuurkwaliteit in het Haringvliet en het Hollands Diep te verbeteren.

„Onze focus ligt nu vooral op de zoutverspreiding”, aldus Beeldman. „Daarnaast onderzoeken we onder meer de mogelijkheden om de vismigratie te optimaliseren en we houden de waterkwaliteit in de gaten.”

Internationaal kruispunt

De afgelopen jaren is het Haringvliet aantrekkelijk gemaakt voor trekvissen, vertelt Sluijter. „We hebben als Natuurmonumenten veel kreekjes hersteld in de ondiepe gebieden. Er is genoeg te eten en jongen kunnen er opgroeien. Eb en vloed in de monding van het Haringvliet zijn door alle afspraken simpelweg niet mogelijk. Alleen via het Spui is er rond Tiengemeten en de Korendijkse Slikken een getij aanwezig van zo’n 30 centimeter.”

Door het brakke water in het westelijke deel van het Haringvliet verdwijnen de zoetwaterplanten en -vissen in het gebied direct achter de sluizen. „Dat is precies wat we willen”, zegt Sluijter. „Brakke natuur kenmerkt zich weliswaar door minder soorten, maar die komen dan wel in grote aantallen voor.”

Trekkende vogels vinden in het gebied veel meer voedsel, aldus de boswachter. „Het Haringvliet is een internationaal kruispunt voor de natuur. Hoe gaaf is het als een zeearend vlak voor je neus een vis uit het water haalt? Zo’n boottocht vergeet je nooit meer.”