Aan het plein ontving de wegwijzer me met open armen. Ernaast stond een plattegrond als een fokkezeil. Welkom in S’DAM, klapperden gele vlaggen.

S’DAM? dacht ik.

Een goede eeuw geleden stond dit stukje Rijnmond nog bekend als Zwart Nazareth. De stad lag niet alleen onder de rook van Rotterdam, maar ook in de zware steenkolendamp van bijna 400 branderijen en distilleerderijen. Hier klopte in beter tijden het dichtslibbend hart van de Hollandse jeneverindustrie. In vette, zwarte aanslag kleefde de welvaart van weleer aan de muren. „Sluit Schiedam”, riepen in 1893 de geheelonthouders die met lede ogen toezagen hoe de stad zich in haar eigen armoede verdronk. Aan de voet van de graanmolens sikkelden difterie en cholera haar kinderen weg. Dichter-dominee François ‘Piet Paaltjens’ Haverschmidt ging er snikkend en grimlachend aan een depressie ten onder. Kon uit Schiedam iets goeds voortkomen?

Wie niet waagt, wie niet wint, moet de gemeente gedacht hebben, en zette op de hoek van de Appelmarkt een souvenirshop neer waar de stad sindsdien haar ziel verkoopt in de vorm van glimmend Delftsblauw, Edammer kaas en veel groeten uit Rotterdam. De sloppenwijken gingen plat en uit hun puin verrees het Nationaal Jenevermuseum. Op een dag kwam er een buslading Chinese toeristen die op weg naar de Keukenhof een verkeerde afslag had genomen en na een paar uur enigszins beschonken terug richting de Euromast slingerde, en sindsdien staat Zwart Nazareth als het hippe broertje van A’DAM en R’DAM op de kaart.

Al wandelend langs de knusse kades, gelikte lettertypes op de restaurantruiten en felgekleurde fietsen die schijnbaar achteloos door het centrum zijn uitgestrooid, bekroop me langzaam maar zeker een unheimisch gevoel. Pas dagen later las ik op RTV Rijnmond wat er scheelde. „Schiedam is niet grauw en grijs”, opende het artikel. „De stad is hip en happening!” Verroest, dacht ik, dát was het dus. En plots herinnerde ik me een schilder die ik destijds achteloos voorbij liep: druk bezig, het verleden van de gevels schrobbend. Het stadsgezicht wordt opgepoetst, bijgekleurd, weggewit, tot het moeiteloos opgaat in de brei van oud-Hollandsche kneuterigheid en geitenwollensokkenvibe waar een klein land in tijden van Instagram groot in kan zijn. Meer en meer verandert Schiedam in een farce, een verweerde zeebonk met een glimmend vals gebit.

Gelukkig: wie zijn routeboekje te buiten durft te gaan, vindt in stegen en doorkijkjes nog werkelijke restanten van het brandersimperium. Dwalend langs de zelfkant geeft de stad zich aan je prijs. Wie goed oplet, vangt de glimpen op: vervagende gevelreclame op een blinde muur, een rij beroete raampjes, de schittering van gebroken glas achter een dichtgetimmerd hek. Verborgen in de klimop worden kachelpijpen aangeprezen. Achter de notariskantoren aan de Plantage adverteert Triumph nog altijd voor winterbanden. Soms breekt de bebouwing plotseling open in een slordige parkeerplaats en kijk je de stad tientallen meters in het hart.

Aan de grachten is het verleden door bordjes ingekaderd, maar ik laat me liever verrassen door wat ongeschreven bleef. De urbane verschoppelingen. Gebouwen die geleefd hebben, uitgebeten en afgebrokkeld, met gaten in het dak en rot in de kozijnen. Geef mij maar de zwarte tanden des tijds.

Over de auteur

Sarah van der Maas (23) heeft algemene en sociale geschiedenis gestudeerd in Leiden en Groningen. Verhalen vertellen is haar passie: of die zich nu afspelen in een ver en vreemd verleden of gewoon, om de hoek van de straat. Momenteel werkt Sarah aan een historische roman.