Maanmuur of vermaanteken? Welke term het meest gebruikt gaat worden, zal de toekomst leren. In haar toespraak introduceerde de minister de eerste aanduiding. “De Muur van Mussert maant ons waakzaam te zijn voor haat.” Historicus Joost Rosendaal van de Radboud Universiteit in Nijmegen haalde tijdens een mini-symposium na de officiële plechtigheid het tweede woord, uit de zeventiende eeuw, onder het stof vandaan. “De muur is een monument van het verleden dat oproept tot overdenking en een moreel gedrag.”

Een brede bakstenen muur met gangen is nog over van de plek waar NSB-leider Anton Mussert tussen 1936 en 1940 zijn toespraken hield op landdagen van zijn beweging. Na jaren van discussie over afbreken of behouden is de Muur van Mussert nu een rijksmonument. Er zijn plannen voor een educatiecentrum rondom de muur over de geschiedenis van de NSB, democratie, nationalisme, extremisme, onverdraagzaamheid en antiparlementarisme.

De overeind gebleven muur dient vooral als waarschuwing, benadrukte Van Engelshoven. „Wie de geschiedenis wil kunnen uitleggen aan jongere generaties, moet niet alleen de heldhaftige verhalen vertellen, maar ook de betwiste of schaamtevolle episodes. De Muur van Mussert staat voor zo’n periode die we liever uit onze herinnering wissen.”

„Erfgoed zoals deze muur dwingt ons de zwarte bladzijden in onze geschiedenis te lezen en te hérlezen, zodat we het gesprek erover blijven voeren en ervan kunnen leren. Dat is pijnlijk en beschamend. Maar het is altijd beter dan de muur weg te halen en ons beladen, schuldige verleden te vergeten. Want dan vervallen we in herhaling”, aldus de minister. „Laat deze muur ons eraan herinneren dat woorden die de rechtsstaat ondermijnen en de vrijheid onder druk zetten, nooit onweersproken mogen blijven.”

Voorzitter Simon van de Pol van de historische vereniging Oud-Ede, zoon van een verzetsman, onderstreepte de educatieve betekenis van de Muur van Mussert. „Het is van belang dat mensen en vooral jongeren leren onderkennen wanneer de wens ”Nooit meer oorlog” of ”Opdat wij niet vergeten” uitgehold dreigt te worden. Niet door anderen uit te maken voor nazi of te vergelijken met Hitler, maar door de tekenen te onderwijzen. Tekenen die duiden op streven naar absoluut leiderschap, bevolkingsgroepen wegzetten, journalisten het werken onmogelijk maken, geen tegenmacht of tegenspraak dulden, holle retoriek en dan vooral oorlogsretoriek of je voor foute karren laten spannen.”

De nieuwe bestemming van de Muur van Mussert past in de algemene herwaardering van zogeheten ‘beladen erfgoed’, legde directeur Frank van Vree van het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies uit. Verzetsmonumenten werden er kort na de Tweede Wereldoorlog bij tientallen opgericht, mede uit nationalistische motieven. Plaatsen die herinnerden aan Jodenvervolging en collaboratie met de Duitsers, kregen daarentegen geen aandacht. „De eerste generatie had daar geen behoefte aan. Zij voelde de emoties van de oorlog in hoofd en lichaam. Nu worden die ‘plekken van schande’ voor de volgende generaties echter hulpmiddelen om te kunnen herdenken wat er in de oorlog is gebeurd. Niet omdat de emoties met de tijd gesleten zijn of omdat de weerzin minder wordt gevoeld, maar we hebben ankerplaatsen nodig om ons de oorlog te blijven herinneren.”