Met het opduiken van Afrikaanse varkenspest in België is het ruimingsbeleid ineens weer actueel. Tegen deze ziekte bestaat geen vaccin. Snel ingrijpen door te ruimen –ook preventief bij de buren– lijkt de enige manier om verspreiding te voorkomen. Maar hoe zit het met die andere gevaarlijke dierziektes, waartegen wél vaccins bestaan: vogelgriep, mond-en-klauwzeer (MKZ) en klassieke varkenspest? Is het per se noodzakelijk dat er ook dan op grote schaal gezonde dieren worden gedood?

De Raad voor Dieraangelegenheden (RDA) –een groep deskundigen die gevraagd en ongevraagd adviezen geeft aan de minister van Landbouw– vindt het tijd voor een meer genuanceerde benadering. De aanpak van dierziekten verloopt tegenwoordig zo efficiënt dat het misschien kan blijven bij het ruimen van een besmet bedrijf in combinatie met het vaccineren van de dieren op boerderijen in de buurt, schrijft de RDA in een maandag uitgebracht rapport.

Fipronil

Aanleiding voor de RDA om het Nederlandse ruimings- en vaccinatiebeleid onder de loep te nemen zijn de vogelgriepuitbraken van de laatste jaren. De fipronilaffaire van 2017, waarbij 3,5 miljoen gezonde kippen vroegtijdig werden gedood, kwam daar nog eens bij. Het ruimen van dieren die niet ziek zijn roept in de samenleving steeds meer weerstand op, constateert de RDA.

De Europese Unie verbiedt sinds 1991 het vaccineren tegen vogelgriep, MKZ en varkenspest. Dat heeft alles te maken met handelspolitiek. Ingeënte dieren hebben namelijk antistoffen tegen de bewuste ziekte in hun bloed, net als dieren die wél ziek zijn (of zijn geweest). Importerende landen grijpen dat aan om hun grenzen te sluiten voor bijvoorbeeld vlees of eieren. Dat leidt tot langdurige economische schade. ”Stamping out” (de ziekte indammen met ruimingen alleen) is de aangewezen weg om dat te voorkomen.

Tegenwoordig staat de EU onder strenge voorwaarden zogeheten noodvaccinaties toe tegen MKZ en varkenspest, in beperkte zones rondom besmette bedrijven. In het geval van hoogpathogene (zeer besmettelijke) vogelgriep kunnen landen ontheffing vragen om preventief te mogen vaccineren. Dierentuinen en hobbyboeren doen dat laatste ook wel, maar voor de meeste commerciële pluimveehouders is het geen oplossing: het is te lastig en te duur om elke kip apart te behandelen – wat bij vogelgriep de enige methode is. En dan zijn er nog landen die de garantie willen dat producten niet afkomstig zijn van gevaccineerde dieren.

Dat laatste ligt trouwens ook bij Nederlandse consumenten gevoelig, bleek bij de presentatie van het RDA-rapport. Mensen zijn kennelijk bang dat ze zelf ziek kunnen worden als ze vlees eten van dieren die ingeënt zijn tegen MKZ, varkenspest of vogelgriep. Supermarkten nemen dan het zekere voor het onzekere en kopen dat vlees helemaal niet in.

Pluimveehoudersvoorman Eric Hubers ergert zich daar aan. „Vaccinatie zou geen thema moeten zijn. Als ik een nieuw koppel leghennen op mijn bedrijf krijg, hebben de dieren al zeventien vaccinaties gehad tegen andere ziekten (die niet onder de Europese bestrijdingsplicht vallen, TR). Daar doet niemand moeilijk over”, zei Hubers bij de presentatie.

Simone Hertzberger, oud-lid van de RDA en voormalig hoofd kwaliteit bij de vers vleesgroep van Ahold, erkende dat. „Alle vlees en eieren, ook biologische, komen van gevaccineerde dieren. Maar mensen weten dat niet.”

De RDA stelt voor om, als dieren bij de uitbraak van een besmettelijke ziekte gevaccineerd zijn, dit op de verpakking van het vlees of de eieren te vermelden. Hertzberger vindt dat niet nodig. „We moeten consumenten wel goed voorlichten maar labeling zou ik heel raar vinden, juist omdat dieren al gevaccineerd worden, zij het tegen andere ziekten.”

Topambtenaar Lieke Hendrix, directeur dierlijke agroketens en dierenwelzijn bij het ministerie van Landbouw, die het RDA-rapport in ontvangst nam, zei dat Nederland zich in Europa sterk maakt voor een ruimer vaccinatiebeleid bij MKZ en varkenspest. Maar de realiteit is hard. Zo heeft Japan meteen zijn grenzen voor varkensvlees uit België gesloten toen afgelopen week in dat land enkele wilde zwijnen besmet bleken met Afrikaanse varkenspest. „Terwijl internationale afspraken zeggen dat zo’n maatregel pas wordt genomen als die ziekte bij gehouden varkens opduikt.”

Versoepelingen

Intussen denk de EU zelf ook na over nieuwe regelgeving met betrekking tot zeer besmettelijke dierziekten. Dat is volgens Hendrix het moment om te pleiten voor bepaalde versoepelingen. Ze noemde in dit verband het afzien van standaardruiming van pluimveebedrijven die met laagpathogene (minder ernstige) vogelgriep besmet zijn geraakt, wat in Nederland elk jaar een paar keer voorkomt. Dieren kunnen van die variant goed genezen: soms wordt pas achteraf bij steekproefsgewijs bloedonderzoek op antistoffen ontdekt dat ze ziek zijn geweest.

Hendrix riep maatschappelijke organisaties ertoe op om later dit jaar, als het nieuwe EU-beleid ter inzage komt te liggen, hun reacties in te zenden. De RDA neemt in haar rapport alvast een voorschot: bij laagpathogene vogelgriep is het misschien voldoende om in de gaten te houden of de ziekte zich op een besmet bedrijf niet ontwikkelt naar de ernstige hoogpathogene variant. Gebeurt dat niet, dan hoeft er niet te worden geruimd.