Wie deze vrijdagmiddag van de hoogleraar communicatie en technologie aan de Brabantse universiteit een somber verhaal verwachtte, kwam bedrogen uit. „We ontkomen er niet aan om het woord vriend breder te definiëren”, zei prof. dr. M. L. Antheunis in haar oratie, bijna een jaar na haar benoeming op de leerstoel ”communication and technologies”.

Al die zogenaamde vrienden op sociale media, het leidt alleen maar tot oppervlakkigheid; echte vriendschappen zijn er steeds minder, is de opinie van degenen die wél schaduwkanten aan de huidige ontwikkeling zien. Marjolijn Antheunis gaat daarin niet mee. Zij pleit voor een ruimere kijk op sociale interacties. Een groot actief netwerk wordt volgens haar nog te vaak als oppervlakkig gezien. Maar juist de minder directe relaties, de ”weak ties”, zijn hechter geworden. Dat het sociale leven door het mediagebruik verschraalt, zegt de nieuwe hoogleraar dan ook niet na.

Niet dat ze geen negatieve kanten opmerkt: „Smartphones zorgen voor een toegenomen sociale verbondenheid, maar kunnen ons tegelijkertijd verwijderen van nabije interacties, wat gevoelens van eenzaamheid oproept.” Bijvoorbeeld als mensen op hun telefoon druk zijn met iemand ver weg en intussen de persoon naast hen op de bank vergeten.

Intiem op afstand

Sociale media hebben ervoor gezorgd dat onze vriendschappen en relaties „onomkeerbaar zijn veranderd”, constateert Antheunis. Een groot actief sociaal netwerk moet echter niet meer als oppervlakkig gezien worden, vindt de Tilburgse hoogleraar. „Fysieke nabijheid is niet meer nodig om (intiem) verbonden te zijn. Door de komst van de smartphone ervaren we intieme nabijheid op afstand.”

‘Veelvrienderij’ is volgens de hoogleraar dus niet negatief: „We bouwen met steeds meer mensen een zekere vertrouwelijkheid op. Onze indirecte contacten zijn veel hechter geworden, waardoor we een groter actief netwerk hebben. Bij het woord vriend moeten we niet alleen aan die kleine kring van heel goede kameraden denken, maar ook die (iets) minder hechte vrienden.”

Grenzen trekken

Het geeft wel een hoop drukte, al die mensen met wie we via toetsjes en schermpjes in contact staan. „Velen ervaren druk en onrust doordat we continu sociaal verbonden zijn”, zegt Antheunis. „We komen simpelweg tijd tekort. Met als gevolg dat we niet alleen maar bezig zijn met het verbinden met anderen, maar ook met het verminderen van de mate waarin we bereikbaar zijn voor anderen.” Even geen vrienden, alstublieft.

De ‘nieuwe’ hoogleraar heeft echter goede hoop „dat sociale verbondenheid ook toenemend gepaard gaat met sociale ongebondenheid, het vermogen om in verdichtende sociale netwerken als individu stand te houden.”

Verrijking

Dat baseert ze onder meer op het onderzoek waarop ze in 2009 in Amsterdam promoveerde. Onderwerp van haar studie waren 3000 gebruikers van de destijds populaire vriendensite Hyves. Ook toen roeide ze tegen de stroom in: in tegenstelling tot wat vaak werd gedacht, zagen leden van Hyves de netwerksite niet als vervanging voor echte vriendschappen.

Lidmaatschap van Hyves is juist een aanvulling op en verrijking van bestaande sociale contacten, stelde Antheunis destijds. Hyvers hadden zelfs betere sociale contacten dan niet-Hyvers, zowel op internet als in het echt. Die lijn trok ze deze vrijdagmiddag door in haar oratie in Tilburg.

Communicatie onder de loep

Prof. dr. M. L. Antheunis, hoogleraar sinds 1 november 2017, is gespecialiseerd in onderzoek naar de impact van technologie op interpersoonlijke communicatie. Daarbij kijkt ze vooral naar de effecten van onlinecommunicatie op vriendschap en vriendschapsvorming. Ze onderzoekt ook de langetermijneffecten van het gebruik van sociale media op het sociale leven. Al te veel gesomber is aan haar dus niet besteed, zo bleek uit zowel haar proefschrift als haar oratie.

Daar komt bij dat nieuwe technologieën ook kansen bieden. Bijvoorbeeld in de gezondheidscommunicatie. Antheunis onderzoekt de mogelijkheden van onlinecommunicatie tussen arts en patiënt. Ze startte recent ook een project waarin ze onderzoekt of mensen vriendschap kunnen ontwikkelen met chatbots, communicerende robots.