Hoe het gat dan wel gedicht moet worden, moet een onafhankelijke commissie bedenken. Die moet uiterlijk in januari 2019 met voorstellen komen. De commissieleden zijn nog niet benoemd. Volgens de Raad zijn alle potjes leeggeschraapt en is er maximaal bezuinigd.

Frits Bakker, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, signaleerde al in 2015 dat er weeffouten in het financieringssysteem van de rechtspraak in Nederland zitten. Daardoor zou er onder andere geen dekking zijn in tijden dat de inkomsten van rechtscolleges tegenvallen. „Wellicht concluderen de onderzoekers dat ook, maar dat moeten we dus afwachten”, aldus de woordvoerster.

Verantwoordelijk minister Sander Dekker denkt er vooralsnog anders over. „De Rechtspraak heeft er zelf voor gekozen om opgelegde bezuinigingen te financieren met toekomstige opbrengsten. Nu die opbrengsten op zich laten wachten moeten ze maar met een oplossing komen, want de hun opgelegde bezuinigingen moeten ze wel halen”, zei hij eerder.

Dekker doet op het mislukken van het digitaliseringsproject Kwaliteit en Innovatie (KEI), volgens de Raad voor de Rechtspraak een belangrijke oorzaak van het fikse tekort. De minister en de Rechtspraak stopten dit voorjaar met KEI, toen bleek dat de doelen veel te ambitieus waren. Bakker: „We zijn onszelf voorbijgelopen. We moeten kleinere stappen nemen.”

Met KEI zou de rechtspraak worden gedigitaliseerd. Dat zou de procesgang veel efficiënter en goedkoper maken, terwijl er ook nog eens honderden administratieve banen konden worden geschrapt. Maar het bleek veel te complex en te ingewikkeld. Het programma heeft ondertussen al wel 200 miljoen euro gekost en maar weinig opgeleverd. De Rechtspraak gaat wel verder met de digitalisering, maar laat onlineprocederen voorlopig grotendeels varen. Nu gaat KEI zich richten op digitaal uitwisselen van gegevens over rechtszaken .

De Raad voor de Rechtspraak noemt als een andere oorzaak voor het tekort dat het aantal rechtszaken terugloopt. In het huidige financieringssysteem krijgt de Rechtspraak per zaak betaald. „Op zich zou je zeggen dat het prima is als er minder zaken zijn. Dat betekent minder juridische ruzies. Maar wij denken dat er minder zaken zijn, omdat de griffiekosten te hoog zijn. En dat is minder prima”, aldus de woordvoerster.

Het aanspannen van een zaak kost geld. De bedragen verschillen per soort zaak. Een bestuurszaak kost een burger tussen de 46 en 170 euro. Een kort geding loopt qua kosten voor een particulier uiteen van ongeveer 250 euro tot 3946 euro. Wie in hoger beroep gaat tegen de uitspraak, betaalt opnieuw en meer. Een zaak voor de hoogste bestuursrechter, de Raad van State, brengen kost 170 euro. Bedrijven betalen in alle gevallen (aanzienlijk) meer. Voor strafzaken gelden dergelijke tarieven uiteraard niet, omdat een verdachte dan door het openbaar ministerie wordt gedaagd wegens een mogelijk strafbaar feit.

De Raad pleitte vorig jaar al voor verlaging van de griffiekosten. Minister Dekker heeft toegezegd dat hij daar nog eens naar wil kijken. Maar hij wil eerst weten of „alle neuzen binnen de Rechtspraak dezelfde kant op staan en of iedereen wel op de juiste plaats zit.” Stoppen met digitalisering van de rechtspraak is voor hem geen optie, geeft hij de onafhankelijke commissie vast mee.