Piloot Henk –„geen achternaam”– neemt op vliegveld Teuge de checklist van zijn Cessna 172 door. Stoelenriemen vast, deuren gesloten, oliedruk op peil. Snorrend komt het motortje van de blauw-witte PH-CVT tot leven. Aan boord, rechts voorin, zit luchtverkenner Jan van der Poel van de brandweer Gelderland-Midden.

De Cessna taxiet naar de startbaan, maakt vaart en kiest het luchtruim. Langzaam schuift het landschap onder het observatievliegtuig door. Weide, bomen, bossen. Groene en bruinverdorde velden wisselen elkaar af. „Het zicht is 30 tot 40 kilometer”, schat piloot Henk, terwijl hij zijn 750 kilo zware kist in een bocht naar links gooit. Spuugzakjes voor de verslaggever liggen paraat.

Van der Poel tuurt door het vliegtuigraampje. Headset op. „Onze taak is het signaleren van rookpluimen, om een brand zo snel mogelijk te ontdekken en te bestrijden.” Mooi werk, vindt hij. Ook intensief. „Ik zit aan boord constant te speuren.”

Ontdekt de luchtverkenner een rookpluim aan de horizon, dan neemt hij direct poolshoogte op de plaats des onheils. „Het kan van alles zijn. Afvalverbranding, een bermbrandje, maar ook een heidebrand of bosbrand bijvoorbeeld.”

Vanuit het toestel alarmeert Van der Poel zo snel mogelijk de regionale meldkamer „Wij kunnen vanuit de lucht eventueel ook brandweereenheden op de grond aansturen”, legt hij uit. „Vanaf boven heb je goed overzicht.”

Onbeheersbaar

Bij extreem warm weer mét kans op onbeheersbare gevolgen –fase 2– voert de brandweer surveillancevluchten uit boven vier gebieden in Nederland. Veluwe-Noord, Veluwe-Zuid, Utrechtse Heuvelrug en Overijssel/Twente. Dagelijks twee vluchten met verkenners. ’s Middags en ’s avonds. Acht man per dag, uit een ploeg van in totaal zo’n tachtig man.

De eerste surveillancevlucht van dit seizoen vond zaterdag plaats. Zondag kreeg Van der Poel een oproep op zijn pieper. „Attentie luchtverkenners. Vanaf morgen (02/07) start Oscar met luchtverkenning.” Oscar is de codenaam voor Twente, Charly voor de Utrechtse Heuvelrug en Ajax-noord en Ajax-zuid voor het noordelijk en zuidelijk deel van de Veluwe.

De brandweer Gelderland-Midden moet alleen al 400 vierkante kilometer natuurgebied op de Veluwe in de gaten houden, vertelt Wim Verboom, hoofdofficier van dienst van de brandweer Gelderland-Midden én landelijk adviseur natuurbranden. Zijn werkterrein bestaat uit één gebied met twee nationale parken: de Veluwezoom (Posbank) en De Hoge Veluwe.

Verwoestend

De weerssituatie is op dit moment redelijk uitzonderlijk, legt Verboom uit. „Zo’n grote droogte hebben we lang niet meegemaakt. Niet alleen door gebrek aan neerslag, maar ook door een lage luchtvochtigheid en een schrale oostenwind.”

Natuurbranden kunnen verwoestende gevolgen hebben, weet Verboom. Zondag moest hij nog uitrukken voor een grote natuurbrand in Budel. De hoofdofficier klapt in de brandende zon op vliegveld Teuge zijn laptop open en toont een schematische weergave van een natuurbrand. „Een heidebrand kan zich, afhankelijk van wind, in drie, vier uur zo’n 3,5 kilometer uitbreiden.”

Groot risico vormen de ‘springers’, jonge denneboompjes in de hei, aan de rand van een naaldbos. „Een heidebrand kan zich via deze mantelzoomvegetatie uitbreiden naar het bos.” De gevolgen zijn dan niet te overzien. „Slaat de brand over, dan ben je het bos kwijt. Bovendien is het lastig werken, omdat de rook blijft hangen tussen de bomen, waardoor bestrijding een gevaarlijke en lastige opgave wordt.”

De brandweer werkt aan een verbetering van de bestrijding van natuurbranden via de Gebiedsgerichte aanpak Veluwemassief. Door de aanleg van virtuele brandmuren bijvoorbeeld, via de aanleg van bospaden of een aanpassing van de vegetatie.

Bovendien levert de brandweer maatwerk in de bestrijding per locatie. „Een verzorgingshuis als De Hartenberg met veel kwetsbare ouderen is niet te ontruimen, maar een kazerne op de Veluwe wel. Militairen kunnen bij brand wel een sprintje trekken.” De brandweer rolt de nieuwe aanpak begin volgend jaar uit.

Prijskaartje

Op 1500 voet –500 meter– en een vaartje van 160 km/uur scheert de Cessna over de Veluwe. „Het grote voordeel van dit toestel is dat het langzaam kan vliegen”, vertelt piloot Henk. „We kunnen ook met een vaartje van 80 tot 90 km/uur overvliegen. Of zakken tot 600 voet, 200 meter.”

Een Cessna 172 neemt voor een standaard observatievlucht van pakweg 3 uur zo’n 180 liter AV Gas mee. „Het verbruik is 30 liter per uur”, vertelt de vlieger. „Maar een piloot wil altijd een half uur tot een uur extra brandstof bij zich hebben. Voor het geval je onverwacht moet uitwijken.”

Surveillancevluchten zijn een kostbaar grapje. Een liter vliegtuigbrandstof kost 2,80 euro. „Wij huren de toestellen in”, vertelt hoofdofficier Verboom van Gelderland-Midden op Teuge, terwijl hij weer een vlucht ziet binnenkomen. „De Veiligheidsregio betaalt.”

Piloot Henk zet behendig de daling in. De spuugzakjes liggen achterin. Onaangeroerd.