Honger heeft Heidi van der Laan (39), opgegroeid in het Groningse Pekela, nooit geleden. „We hadden geen gebrek aan eten, wel aan liefde”, zegt de docent aan de mbo-opleiding tot ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting. In een lokaal van het Noorderpoort College in Veendam vertelt ze haar verhaal.

„Mijn vader, zoon van een boerenknecht, had een minimale opleiding gevolgd. Toen hij door een faillissement zijn baan kwijtraakte, vond hij geen ander werk. Doordat mijn ouders geldzorgen hadden, waren ze gericht op overleven. Ze konden ons als kinderen niet alles geven wat we nodig hadden, ook aan liefde en aandacht. Bovendien was mijn moeder manisch depressief.”

Een auto had het gezin niet. „Een boswandeling is leuk, maar we gingen nooit op vakantie. Alleen pasten we soms op het huis van familie elders in het land.” Op school had Heidi „altijd het gevoel dat ik anders was dan de rest. Kinderen in mijn klas kregen met sinterklaas veel mooiere en grotere cadeaus. Dat begreep ik niet.”

Na het voortgezet onderwijs zocht ze meteen werk. „Studeren zat er niet in, er moest brood op de plank komen. Vanaf mijn zestiende heb ik allerlei baantjes gehad: in een cafetaria, in de biologische tuinbouw, noem maar op.”

Rugzak

Op jonge leeftijd ging Heidi het huis uit. „Ik kreeg een vriendje dat uit eenzelfde situatie kwam als ik. We hadden het gevoel: met elkaar kunnen we de wereld aan. Al snel gingen we samenwonen. Op financieel gebied wisten we van toeten noch blazen. Ik had nog nooit een briefje van 100 gulden in handen gehad.”

Terugkijkend beseft Heidi dat haar moeizame jeugd haar leven heeft gestempeld. „Ik wil niet opvallen, ben bang anderen te belasten en zeg snel ”sorry”. Als kind leerde ik dat alles wat je graag wilt, niet kan. Daardoor geef je je dromen op. Dat zit in m’n rugzak. Al heb ik de laatste jaren op dit punt wel stappen vooruit gezet.”

In 2010 eindigde haar huwelijk in een scheiding. Heidi, moeder van drie kinderen van 12, 15 en 17 jaar, raakte aangewezen op een bijstandsuitkering, maar legde zich daar niet bij neer. „Ik wilde zelf m’n kinderen onderhouden, maar in mijn zoektocht naar werk stuitte ik steeds op dichte deuren.”

Uiteindelijk volgde ze in Utrecht de nieuwe opleiding voor docent ervaringsdeskundige in armoede en sociale uitsluiting, onderdeel van de aanpak Sterk uit Armoede (zie blok bovenin). „Daar vond ik herkenning en erkenning en werd ik me ervan bewust dat ik iets moet doen met mijn ervaring.”

Na haar studie werkte Heidi een jaar bij een instelling voor maatschappelijk werk. Als ervaringsdeskundige vormde ze samen met een maatschappelijk werker een duo. Haar persoonlijke achtergrond bleek nuttig in gesprekken met cliënten. „Ik prik sneller door zaken heen, doordat ik weet wat het is om in armoede te leven.”

Therapie

Nu werkt Heidi in de organisatie van Sterk uit Armoede en als docent op de tweejarige mbo-opleiding ervaringdeskundige armoede en sociale uitsluiting aan het Noorderpoort College in Veendam en Assen. Een van haar studenten is Dave Ruijer (35), die veel herkent in het verhaal van zijn docent. Ook hij groeide op in een gezin met een krappe beurs. „Mijn moeder naaide kleren voor ons – ik ben de oudste van vijf kinderen. Ik was daar trots op, maar op school werd ik uitgelachen omdat ik geen merkkleding droeg.”

Geldgebrek was niet het enige probleem. „Mijn vader is verslaafd geweest. Hij voedde me heel streng op, maar mijn moeder was het daar niet mee eens. Als kind weet je dan niet wat de juiste weg is. Ik twijfelde aan mezelf en ervoer leegte en chronische ontevredenheid.”

Dave zocht zijn toevlucht in drugs en raakte verstrikt in schulden. In 2014 zocht hij hulp. „Ik ben toen gelijk met de xtc en partydrugs gestopt.” In een traject van therapie en re-integratie begon hij met vrijwilligerswerk in een verzorgingshuis. Ook is hij bezig zijn schulden af te lossen. Maandelijks houdt hij nu 175 euro van zijn uitkering over voor levensonderhoud. Sinds kort heeft hij een bewindvoerder. „Dat is goed voor me. Administratie bijhouden is niet mijn ding. Daar ben ik realistisch in.”

Zelfbewust

Op de opleiding ervaringsdeskundige voelt Dave, die eerder de mavo afrondde, zich op zijn plek. „Toen ik mijn levensverhaal vertelde, zag ik erkenning en acceptatie in de ogen van mijn klasgenoten. Ik schaam me niet meer voor mijn verleden maar wil dit gebruiken om anderen te helpen. In het begin was ik een stille jongen, nu sta ik zelfbewust in de klas. Door deze opleiding groei ik enorm.”

Ervaringsdeskundigen leggen op een laagdrempelige manier contact met mensen uit de doelgroep, merkt Heidi. Dat blijkt tijdens stages van studenten bij onder meer het maatschappelijk werk, de kredietbank, sociale wijkteams en het Leger des Heils.

„Een ervaringsdeskundige hoort in twee gesprekken soms meer dan een hulpverlener in twee jaar”, zegt Heidi. Ze hoopt dat de studenten mede door de stages uiteindelijk een betaalde baan als ervaringswerker vinden. „Dat blijkt nog lastig, omdat het een nieuw beroep is. Maar we krijgen steeds meer erkenning.”

Luisteren

Dave: „Tijdens de opleiding leer je mooie kanten van jezelf te ontdekken en vervolgens kun je anderen daarbij helpen. In gesprekken is het belangrijk de tijd te nemen om naar mensen te luisteren. Dat is ook mijn advies aan professionals. Luister goed, zonder een vooringenomen standpunt.”

De meerwaarde van een ervaringsdeskundige is volgens Dave ook dat hij „extra voelsprieten heeft voor problemen.” Heidi herkent dat: „Sommige professionals benoemen wel het gedrag dat ze zien bij cliënten, maar zien niet wat daarachter zit.” Dave knikt. „Wij merken emotionele armoede bijvoorbeeld sneller op.”

Doordat ze zelf de cirkel van armoede hebben doorbroken, bieden ervaringsdeskundigen hoop aan mensen die er nu nog middenin zitten. „Mijn moeder is ontzettend trots dat ik dit nu doe”, zegt Dave. Dezelfde reactie ziet Heidi bij haar ouders. „De ontwikkeling die ik heb doorgemaakt, heeft bovendien een positief effect op mijn kinderen. Daardoor hebben zij nu een beter perspectief dan ik als tiener had.”

„Generatiearmoede los je niet op met geld alleen”

„Alles wat je voor mij doet zonder mij, doe je tegen mij.” Die uitspraak van de Indiase leider Mahatma Gandhi inspireert maatschappelijk ondernemer Famke ten Brinke in haar inzet voor mensen in kwetsbare situaties. Ze is mede-initiatiefnemer van Sterk uit Armoede, een aanpak om mensen in armoede vooruit te helpen door de inzet van ervaringsdeskundigen.

In 2012 raakte Ten Brinke met wethouders in de Groningse gemeenten Veendam en Pekela in gesprek over armoede die van ouder op kind overgaat, vertelt ze in de blokhut naast haar woning in Hooghalen. De gemeenten stuitten op een initiatief in Vlaanderen waarbij hulpverleners bij de aanpak van generatiearmoede nauw samenwerken met opgeleide ervaringsdeskundigen. Met de stichting Mens en Maatschappij is het concept Sterk uit Armoede in Nederland geïntroduceerd.

„Generatiearmoede is niet op te lossen met geld alleen: een kindpakket, een bijdrage van een sportfonds. Als je opgroeit in armoede, doet dat iets met je. Veel mensen die generatiearmoede hebben ervaren, hebben sociale uitsluiting meegemaakt, hebben een laag zelfbeeld, een gekwetste binnenkant omdat ze bijvoorbeeld altijd horen: „Als je voor een dubbeltje bent geboren, zul je nooit een kwartje worden.” Vaak houden ze hulpinstanties op afstand. Ervaringsdeskundigen kunnen dan een brugfunctie vervullen. We leiden hen hiervoor wel op, anders praat je meer over lotgenoten. Het gaat om een nieuw beroep.”

De eerste ervaringsdeskundigen volgden de opleiding in België. Zij vertaalden deze door naar de Nederlandse situatie. Sinds december 2014 biedt het Noorderpoort College in Veendam de tweejarige mbo-opleiding aan, als onderdeel van Sterk uit Armoede. Inmiddels wordt deze ook in Assen gegeven. De bedoeling is op termijn in Friesland te starten. Behalve in Noord-Nederland kunnen studenten in Eindhoven, Utrecht en Amsterdam worden opgeleid tot ervaringsdeskundige.

Het streven is dat zij na hun afstuderen een tandem vormen met een professionele hulpverlener om samen de doelgroep te bereiken. „Het gaat dan om mensen die ook met generatiearmoede en sociale uitsluiting te maken hebben en vaak instanties niet vertrouwen. Wanneer er sprake is van generatiearmoede speelt vaak mee dat mensen niet hebben geleerd met geld om te gaan.”

De eerste elf studenten rondden hun opleiding aan het Noorderpoort College af. Hun inzet via bijvoorbeeld sociale wijkteams of een instelling voor kindzorg werpt vruchten af, zegt Ten Brinke. „In Emmen organiseerde een welzijnsorganisatie een avond voor mensen die met armoede te maken hebben. Er zat geen mens in de zaal. Na de inzet van ervaringsdeskundigen kwamen er veertig mensen naar zo’n bijeenkomst. Zij wekten vertrouwen.”

sterkuitarmoede.nl