„Willem van Oranje bekwamer veldheer dan vaak gedacht”
Willem van Oranje was een bekwamer veldheer dan menigeen denkt, en zijn opvoeding en opleiding legden daarvoor de basis. Dat is de boodschap van de expositie die koning Willem-Alexander dinsdagmorgen in het Nationaal Militair Museum (NMM) in Soest opende.
Bezoekers komen over een oranje loper binnen. Vervolgens kunnen ze kiezen door wie ze zich in de tentoonstelling laten rondleiden: door Willem van Oranje, zijn vrouwen of de Spaanse koning Filips II.
De tentoonstelling –450 jaar na het begin van de Tachtigjarige Oorlog– laat volgens conservator drs. J. Punt zien welke vorming de jonge Willem ontving, zodat hij „een oorlog kon beginnen en bijna twintig jaar wist vol te houden.”
Tijdens de voorbereiding van de expositie werd duidelijk hoeveel misverstanden er over de prins bestaan. Bijvoorbeeld dat hij op de Dillenburg weinig meer dan lezen en schrijven leerde. Hij zat echter op een hofschool waar hem veel over talen en kunsten werd bijgebracht.
Ook onjuist is dat Willem, nadat hij in het voorjaar van 1545 naar de Nederlanden kwam, vooral in Breda werd opgeleid. In plaats daarvan werd hij gevormd aan het hof van Maria van Hongarije. Een kaart in de expositie toont de vijf grote reizen die hij maakte.
Vooral conservator dr. L. Ph. Sloos zette maandag uiteen hoeveel nieuwe inzichten het onderzoek voor de expositieheeft opgeleverd én hoeveel unieke objecten daarvan een beeld geven. „Veel auteurs komen niet veel verder dan het leveren van kritiek op Willems talenten als veldheer omdat ze te weinig achtergrondinformatie hebben.” Dat hij leider van de Opstand werd, kwam echter onder meer doordat hij veel militaire ervaring had. Hij had al deelgenomen aan een langdurige oorlog. „Hij was bijna negen jaar vrijwel continu te velde. En dat weet bijna niemand.”
Opperbevelhebber
Vier weken na zijn –eerste– trouwdag kreeg hij de leiding over een elite-eenheid ruiters. De Nederlanden hadden dus al een staand leger, maar opnieuw: dat weet bijna niemand. Later kreeg Willem er een regiment infanterie bij. Een verantwoordelijke taak voor een jongeman als hij.
„Het is een misverstand dat Willem van Oranje gespaard werd vanwege zijn afkomst”, zegt Sloos. Hij doorstond ontberingen, begaf zich in groot gevaar en „we zijn erachter gekomen dat Willem tijdens de oorlog minstens drie keer een testament opmaakte voor het geval hem iets zou overkomen.” De expositie in Soest toont een van die testamenten aan het publiek, mogelijk voor het eerst.
Toen keizer Karel V in 1555 een opvolger zocht voor opperbevelhebber Maarten van Rossum, „een beruchte en gevreesde ijzervreter”, kreeg hij een lijst met namen overhandigd van ervaren militairen. Toen de keizer vroeg waarom Willem van Oranje niet werd genoemd, kreeg hij als antwoord dat men hem te jong vond. „Toch wilde Karel V dat Willem de nieuwe opperbevelhebber werd, waarvoor hij als reden opgaf: zijn deugden, wijsheid, voorzichtigheid en ervaring, maar ook omdat hij het volste vertrouwen had in zijn loyaliteit en goede ijver. Dat Willem deze functie kreeg, heeft natuurlijk ook te maken met wie hij was, maar hij deed het ook goed.”
Kwaliteiten
Was hij er te jong voor? „De voorganger van Maarten van Rossum was bijna net zo jong als Willem. Maar daar hoor je nooit iemand over. Iedereen roept alleen maar dat Willem veel te jong was voor de functie, maar niemand kijkt hoe oud zijn voorgangers waren”, zegt Sloos.
De conservator van het NMM noemt het opvallend dat Karel V Willem onder meer wilde benoemen „omdat hij voorzichtig was, want er zijn ook mensen die zeggen dat Willem té voorzichtig was. Maar daar is volgens mij niets mis mee; waarom zou je immers gaan vechten als dat niet nodig is?”
Staf uit Spanje
Een schilderij toont Willem met de bevelhebbersstaf. Laat nu een soortgelijke staf tijdens de Slag op de Mookerheide in 1574 door de Spanjaarden zijn buitgemaakt. Sloos kwam die op het spoor door een zinnetje in een Belgisch boek en kreeg hem met veel moeite in bruikleen van Spaanse jezuïeten. En hier ligt hij nu, veilig in een vitrine, op een kussen met een oranje rand.
Ook over het vervolg van Willems leven en loopbaan leverde het onderzoek tal van aardige details op. Zijn betekenis blijkt nog groter dan lang is gedacht en door historici is betwist. „Zo zit de tentoonstelling van het begin tot het einde helemaal vol nieuwigheden”, constateert het museum. „En dit alles met de mooiste en bijzondere stukken uit binnen- en buitenland, en uit eigen collectie, niet te vergeten.”
80jaaroorlog.nl
Tentoonstelling
Driekwart van de expositie die tot 28 oktober te bezichtigen is in Soest gaat over Willems „martiale” –krijgshaftige– opvoeding en militaire carrière tot 1559, de rest over de opstand tegen de Spaanse onderdrukker. Er is veel te zien: het smeekschrift der edelen, familieportretten, Willems tafelmes, een rijk geïllustreerd exemplaar van het Wilhelmus en archeologische vondsten uit Willems kasteel in Breda. Eeuwenoude wandtapijten, een prent van Isings, wapens, muziekinstrumenten, het is allemaal van dichtbij te bewonderen.
Het is de eerste van vier tentoonstellingen waarmee wordt herdacht dat 450 jaar geleden de Tachtigjarige Oorlog begon. De tweede –in het Rijksmuseum in Amsterdam– begint op 12 oktober en belicht het verloop van die acht decennia.
Een week later begint in de Prinsenhof een expositie over de betekenis van Willem van Oranje voor Delft.
”Werk, bid en bewonder – Nieuwe kijk op kunst & calvinisme” is de titel van de tentoonstelling die op 10 november in het Dordrechts Museum wordt geopend omdat in die stad vier eeuwen geleden de Nationale Synode begon.
Deze en andere activiteiten staan op de website 80jaaroorlog.nl, die maandag werd gepresenteerd. Bij de tentoonstelling in Soest –op het terrein van Vliegbasis Soesterberg, met uitzicht op de hangars en de vroegere startbaan– verscheen een boek waarin essays over de Vader des vaderlands worden afgewisseld met „luchtige” kaderteksten en een beschrijving van alle objecten uit de expositie.