Dat concludeert commissaris van de Koningin van de provincie Utrecht mr. B. Staal in zijn maandag gepresenteerde jaarverslag. De Utrechtse gouverneur haalt daarin bovendien ongemeen fel uit naar de nationale overheid als het gaat over bevoegdheden rond rampbestrijding en de plannen voor een gekozen burgemeester.

Met name dat laatste is opmerkelijk, omdat deze laatste plannen uit de koker van zijn eigen partij, D66, komen. Een door burgers gekozen burgemeester betekent volgens hem min of meer kwaliteitsverlies ten opzichte van een benoemde kandidaat. Die eerste kan immers niet meer boven de partijen staan. Staal constateert dat vanuit het buitenland juist veel waardering bestaat voor het vrij unieke Nederlandse systeem.

Maar ook de huidige tussenvorm -voordracht door de gemeenteraad- kan op kritische kanttekeningen van de CdK rekenen. In de praktijk blijkt namelijk dat gemeenteraden geen burgemeesterskandidaten van kleine partijen voordragen. „Hoewel van GroenLinks, ChristenUnie en SGP zich soms goede kandidaten aandienen, laten gemeenten zich toch leiden door de politieke verhoudingen in de raad.”

Staal betreurt, dit omdat op deze wijze goede bestuurders aan de kant blijven staan. Hij beseft hiermee duidelijk een ander standpunt in te nemen dan zijn partij. „Maar dat heb ik ook nooit onder stoelen of banken gestoken.”

Na twee jaar ervaring met dualisme in de gemeentepolitiek en één jaar in de provincie, concludeert de commissaris tevens dat het huidige systeem niet werkt. „Het is een verandering aan de buitenkant, terwijl er aan de binnenkant niets verbetert.” Hij wijst daarbij op de toegenomen bureaucratie, zoals een aparte ambtelijke organisatie ter ondersteuning van Provinciale Staten. Daardoor neemt de onderlinge concurrentie, verkokering en dus de bureaucratie toe. De uitvoering van plannen loopt hierdoor vertraging op.

Tegelijkertijd neemt de kloof tussen burger en politiek niet af, terwijl de onderlinge politieke verhoudingen juist wel verslechteren. „In een aantal gemeenten, zoals bijvoorbeeld Doorn en Amersfoort, heeft dat tot verscherpte tegenstellingen geleid. Gebleken is dat met name wethouders niet tevreden zijn over hun nieuwe rol en dat de nieuwe verhoudingen in sommige gemeenten hebben geleid tot politieke spanningen en hier en daar tot een politieke crisis.”

Volgens Staal wordt dat mede veroorzaakt door het vaak grote aantal lokale partijen en de intrede van veelal onervaren raadsleden.

Toch vindt de statenvoorzitter het nog te vroeg om van een totale mislukking te spreken. Wel is er snel bijstelling van het politieke systeem nodig. Zo zullen gemeenteraden en Provinciale Staten zich meer moeten toeleggen op hoofdlijnen en zich niet moeten bemoeien met details. Raad en staten moeten meer het accent gaan leggen op hun controlerende taken en het besturen overlaten aan wethouders en gedeputeerden.

Over de bevoegdheden inzake de rampbestrijding zegt Staal dat die bij de provincie moeten blijven. Het plan van minister Remkes om deze bij burgemeesters van centrumgemeenten te leggen, wekt de boosheid van de Utrechtse commissaris. Hij is daar onder meer tegen omdat het Nederlandse staatsbestel principieel geen hiërarchie tussen burgemeesters kent.