In Nizjni Novgorod is de Russische auto verdwenen

Je bent hier zeker vanwege Poetin, glimlacht muntenverkoper Sergej. „Die bezoekt vandaag de GAZ-autofabriek.” Ik antwoord van niets te weten. Nog geen halfuur eerder heb ik bij de GAZ-ingang in Nizjni Novgorod foto’s gemaakt van de twee rode Sovjetmozaïeken van arbeiders die auto’s en tanks in elkaar zetten. Daarna ben ik de wijk ingetrokken om van de bevolking meer te horen over de modernisering van de Russische economie.

President Vladimir Poetin is niet zomaar in Nizjni Novgorod, ruim 400 kilometer ten oosten van de hoofdstad Moskou, en met ongeveer 1,25 miljoen inwoners de op vier na grootste stad van Rusland. Terwijl ik spreek met Sergej (28) en zijn collega Dmitri (32) in winkelcentrum Park Avenue, stelt Poetin zich een paar kilometer verderop in de autofabriek kandidaat voor de presidentsverkiezingen van 18 maart. „GAZ is voor Poetin”, scanderen de arbeiders om hem heen. De locatie is bewust gekozen. Dit is Poetins conservatieve achterban die hem moet steunen tijdens de verkiezingen. Met de televisiecamera op zich gericht presenteert de president zich hier als hun dienaar, hun kandidaat.

Uitgerekend deze fabriek kan de moderne tijd niet volgen. Tijdens de Sovjet-Unie was het een glanzende parel, met haar beroemde Wolga-auto’s, nu is het een doffe steen door duizenden ontslagen. De oorzaak valt te zien op straat. Westerse en Aziatische auto’s, afgewisseld met een enkele Russische Lada, rijden langs de Gorkovski Avtomobilny Zavod. De Russen kopen liever een kwalitatief beter buitenlands model. Uit noodzaak is GAZ overgestapt op het produceren van bestelauto’s en autobussen.

Grondstoffen

De GAZ-fabriek toont hiermee de kwetsbaarheid van de Russische economie. Er is gebrek aan modernisering. Poetin weet dit. In de aanloop naar de vorige verkiezingen van 2012 schreef hij in de Russische zakenkrant Vedomosti een artikel met als kop: ”We hebben een nieuwe economie nodig”.

De Russische economie baseert zich te veel op grondstoffen, legde de president uit. Dit maakt het land kwetsbaar als de olie- en gasprijzen dalen en remt de economische groei.

In 2008 bedroeg de prijs voor een vat olie 140 dollar. Die daalde vervolgens in 2016 tot 30 dollar en ligt nu op 60 dollar. De begroting moet het voor 40 procent hebben van de inkomsten uit olie en gas, zei de minister van Financiën, Anton Siloejanov, in oktober vorig jaar. Doorgaans groeit en krimpt de Russische economie mee met de olieprijs, hoewel met enige vertraging. Nieuwe technologieën en nieuwe sectoren moeten Rusland vooruithelpen, kansen spreiden en klappen opvangen.

Daarom blijft Poetin, sinds 2000 aan de macht, de noodzaak van modernisering en diversificatie van de economie benadrukken. Krijgt zijn boodschap in Nizjni Novgorod en omstreken, het Russische achterland, vorm?

Uit een hoek vist muntenverkoper Dmitri een staatsieportret van Poetin. „Hij wil niet dat we hem hier ophangen”, lacht hij achter de toonbank waar euro’s, Franse francs en Russische en Sovjetmunten liggen. Liever heeft Sergej een portret van Sovjetleider Jozef Stalin aan de muur. Dat was een man van daden, zegt hij trots. Die versloeg nazi-Duitsland en zette industrieën op.

De GAZ-auto’s konden niet op tegen de concurrentie uit het Westen en Azië, beaamt Sergej, afgestudeerd als econoom. Ze liepen achter. Hij somt een aantal oorzaken op voor het gebrek aan modernisering. Met een salaris van gemiddeld 20.000 roebel (281 euro) per maand stimuleer je de werknemers niet om initiatief te tonen en te innoveren. Russen denken niet aan de lange termijn, want elk moment kan zich een crisis voordoen. Dan hebben uitgebreide plannen geen zin.

Bovendien is er gebrek aan competentie bij de fabrieksleiding, de bestuurders van de regio en in het Kremlin. „Ze zien dat er iets moet gebeuren, maar weten niet hoe ze dit probleem moeten aanpakken”, aldus Sergej.

Tot slot verwijst hij naar Poetins bezoek aan GAZ. „Zoals altijd zal hij zeggen dat alles goed gaat. De media nemen dat klakkeloos over. Rusland heeft geen vrije pers die door Poetins woorden heen prikt. Maar alleen kritiek helpt een land vooruit.”

GAZ houdt de deur dicht voor een interview. Geen tijd, want er staan grote bedrijfsevenementen voor de deur, mailt de persvoorlichtster. Naderhand blijkt het vermoedelijk te gaan om het bezoek van de president.

Achttien jaar zit Poetin inmiddels op de troon. Als geen ander heeft hij de kans (gehad) om Rusland te moderniseren. Volgens de Wereldbank is Rusland de twaalfde economie van de wereld. En dat voor een land met een hoogopgeleide bevolking, grote fabrieken en een rijkdom aan grondstoffen.

De Wereldbank becijferde dat Rusland in 2017 een economische groei kende van 1,7 procent. Voor dit jaar verwacht het instituut eenzelfde resultaat.

Winst

Autoverkoper Oleg Ton (40) zit er niet ontspannen bij in een hotel in Nizjni Novgorod. Weliswaar maakte hij het afgelopen jaar twee keer zo veel winst als het jaar daarvoor, maar dat stelt hem niet gerust voor 2018. De economie is niet stabiel en moet zich nog herstellen van de economische crisis van 2014, vertelt hij mismoedig. Ton houdt de president niet verantwoordelijk. „Poetin is de meest gerespecteerde leider van het land”, zegt hij zonder een spoortje van twijfel.

Het is niet makkelijk om Rusland te veranderen, verdedigt Ton de president. Nog maar 27 jaar geleden nam het met de val van de Sovjet-Unie afscheid van het communisme met zijn centraal geleide economie dat zijn plannen oplegde aan de samenleving. Nu moet het zich het kapitalisme en de vrije markt eigen zien te maken. „Geef ons de tijd”, zo verzoekt Ton.

Tegelijkertijd erkent hij dat Rusland nieuwe ideeën nodig heeft. Het snakt naar westerse technologie en investeerders. Maar die blijven weg door internationale sancties tegen Rusland, meent Ton. De Europese Unie en de Verenigde Staten hebben strafmaatregelen opgelegd vanwege de Russische annexatie van de Krim in 2014 en de steun aan de separatisten tijdens de oorlog in Oost-Oekraïne. De sancties gelden voor bepaalde personen en specifieke bedrijven en sectoren. Westerse banken en bedrijven opereren voorzichtig uit angst dat ze deze sancties schenden en daarvoor worden beboet.

Ton, bij wie Koreaans bloed door de aderen stroomt, noemt Zavolzje als slachtoffer van het uitblijven van modernisering. Zavolzje, 55 kilometer ten noorden van Nizjni Novgorod, is een zogeheten ”monogorod”: een stad waar de samenleving afhankelijk is van één fabriek. Ze zorgt voor werk en inkomsten, waar winkels, restaurants en theaters van profiteren. Als zo’n fabriek sluit of moet bezuinigen, hangt de stad in de touwen.

Steden als Zavolzje zijn de klap van het einde van de Sovjet-Unie in 1991 nauwelijks te boven gekomen. In de Sovjettijd vormden de fabrieken, verspreid over de Sovjetrepublieken, een schakel binnen een gezamenlijke productieketen.

Na de implosie van het Sovjetrijk en de onafhankelijkheid van de republieken raakten de draden van dit web van elkaar los. De fabrieken krijgen minder opdrachten en maken moeizaam de omslag naar modernisering. Bewoners trekken weg wegens het gebrek aan toekomstperspectief. In Zavolzje troffen bezuinigingen en ontslagen de lokale motorfabriek. In twintig jaar daalde het inwoneraantal van de stad met 9 procent naar ruim 40.000.

In deze monosteden dreigt sociale onvrede onder de bevolking. Daarom investeert de regering in de modernisering van deze plaatsen. De overheid heeft in de regio Nizjni Novgorod (die ongeveer zo groot is als de Benelux en 3,3 miljoen inwoners heeft) twaalf monosteden aangewezen als problematisch, waaronder Zavolzje. In heel Rusland hebben 319 van zulke industriesteden dit stempel gekregen.

Het plan voor Zavolzje omvat een nieuw industriepark en een extra treinstation. Beide zijn er gekomen. Hoewel het station niet meer is dan een betonnen perron met een wachthokje. Met deze ingrepen moet de stad weer wat kleur op de bleke wangen krijgen.

Toekomst

„Hé”, roept de gepensioneerde Galina Smirnova (65) naar een groep dollende tieners in winkelcentrum Mandarijn in Zavolzje. „Heeft onze stad toekomst?” vraagt ze luid. Misja Jeromin denkt van niet. Zodra hij oud genoeg is, vertrekt hij, zegt de 14-jarige scholier zelfbewust. Naar een plek waar wel werk is. Net als zijn vader, die een baan heeft gevonden in Nizjni Novgorod.

De energieke Smirnova met haar korte blonde haar kent de gloriejaren van Zavolzje, toen er tijdens de Sovjet-Unie nog volop werk was met de lokale Zavolzjski Motorny Zavod als centraal middelpunt. Ze werkte negentien jaar bij deze motorfabriek als Engelse tolk voor buitenlands bezoek. Nu heeft de stad zijn glans verloren. „Zavolzje heeft een te klein gemeentebudget om zich te ontwikkelen. Dit was tijdens de Sovjet-Unie de taak van de motorfabriek. We hebben inderdaad een nieuw industriepark en een nieuw station, maar daarmee houdt het op.”

Zavolzje oogt als een vergeten stad. Tussen de oude Sovjetflats is er nergens nieuwbouw. Huizen hebben hun oorspronkelijke verfkleur verloren. Winkelcentrum Mandarijn uit het begin van deze eeuw is een van de meest recente gebouwen, zegt Smirnova. Alleen het symbool ”Ja Zavolzje” (Ik houd van Zavolzje) naast de bioscoop geeft het stadje een moderne uitstraling.

De bewoners moeten niet wachten op steun van de overheid, stelt ze. Smirnova doet een oproep aan de bevolking om de stad weer aantrekkelijk te maken. Door zich in te zetten voor het onderhoud aan de woningen. Door het opzetten van eigen bedrijven. „De Sovjet-Unie heeft ervoor gezorgd dat we het gewoon vinden dat de overheid ons helpt. Daarom nemen de burgers geen initiatief. We moeten zelf voor onze stad zorgen.”

Of Jeromin van het nieuwe industriepark heeft gehoord, vraagt Smirnova tot slot aan hem. Het zegt de scholier niets.

In Nizjni Novgorod verzucht de regionale minister van Economische Ontwikkeling en Investeringen, Igor Norenkov (46), in zijn werkkamer: „Dit is ons grote probleem: de resultaten van de modernisering zijn te weinig zichtbaar. We moeten daarover beter communiceren met de bevolking.”

Hij benadrukt dat de ene bewoner wel verbeteringen ziet en de andere niet. Volgens Norenkov gaat de regio wel vooruit. De GAZ-fabriek past de modernste technologie toe en heeft met haar bestelbussen succes op de binnenlandse en de Aziatische markt.

In Zavolzje is de werkloosheid ook afgenomen en op het industriepark vestigen zich midden- en kleinbedrijven. De stad is, zegt de minister, niet meer afhankelijk van de motorfabriek.

Maar had dat in de achttien jaren Poetin niet eerder kunnen gebeuren? En wat is er met het geld uit de olie-en gasinkomsten gedaan? „We hebben te maken gehad met twee economische crises, in 2008-2009 en 2014. Toen moest daar geld in worden gestopt. Daarbij is er wel degelijk geïnvesteerd in de gezondheidszorg, sport en in infrastructuur, zoals een kabelbaan in Nizjni Novgorod over de Wolga, zodat bewoners niet in de file hoeven te staan. Nu is het tijd voor volgende stappen. En van de sancties hebben we geen last. Buitenlandse bedrijven investeren in de regio. De sancties vormen juist een stimulans. We maken tegenwoordig onze eigen vis- en vleesproducten. Ik eet ze graag en kan ze aanbevelen.”

Ondanks de mooie woorden van de minister gaan mijn gedachten terug naar de ontmoetingen met muntenverkoper Sergej, autoverkoper Oleg Ton en Galina Smirnova in Zavolzje. In de hogesnelheidstrein van Nizjni Novgorod naar Moskou denk ik na over hun woorden. Net als op de heenweg valt me op dat deze trein uit een buitenlandse fabriek komt.

Russische landbouw bloeit, maar reservefonds leeg

In reactie op de westerse sancties stimuleert Rusland de eigen landbouw. Westerse voedselproducten worden geboycot. Door deze ontwikkelingen wordt het land meer zelfvoorzienend.

De agrarische sector floreert. Er verschijnen meer eigen zuivel-, vlees- en visproducten op de markt. Wereldwijd is Rusland graanexporteur nummer één.

Of de internationale sancties de Russische economie beïnvloeden, is de vraag. ABN AMRO stelde vorig jaar in een rapport dat de strafmaatregelen (opgelegd in 2014 door de VS en EU vanwege de annexatie van de Krim en de Russische steun aan de separatisten in Oost-Oekraïne) nauwelijks effect hebben op de Russische economie.

Voor de toekomst, en daarmee de modernisering van de economie, ligt dat anders, stelt het rapport. „De sancties tasten de productiviteit aan, omdat Rusland essentiële kennis voor belangrijke sectoren mist en westerse bedrijven terugdeinzen voor samenwerking met Russische ondernemingen.”

Intussen heeft Rusland te maken met flinke uitgaven. Er gaat veel geld naar de Krim, naar Oost-Oekraïne en naar het WK voetbal deze zomer. Het reservefonds, een spaarpot met ooit 115 miljard euro, is leeg en per 1 februari opgeheven. Twee jaar geleden zei premier Dmitri Medvedev op de Krim tegen gepensioneerden die meer pensioen wilden dat dat er niet in zit. „We hebben geen geld. Hou vol.”

serie verkiezingen Rusland

Dit is het derde van een reeks artikelen in de aanloop naar de Russische presidentsverkiezingen op 18 maart. Maandag deel 4.

In Nizjni Novgorod is de Russische auto verdwenen

Buitenland

RD.nl in uw mailbox?