Binnen een paar dagen na de inauguratie van de 44e president van Amerika wisten de staf en het huishoudelijk personeel van het Witte Huis dat de mores anders waren geworden. Zakelijke afspraken na zes uur voor de president waren not done. Hij moest om halfzeven ’s avonds gewoon met zijn vrouw en kinderen kunnen eten.

Ook het gebruik om op een bank in de gang bij de presidentiële slaapkamer een map met belangrijke stukken en de kranten te leggen zodat de president deze direct na het ontwaken kon lezen, schafte Michelle af. Die map moest naar zijn kantoor. Daar werkte de president. Niet als hij thuis was. En hij moest de dag normaal kunnen beginnen.

Verboden terrein

Echt thuis voelde Michelle zich aanvankelijk niet in het Witte Huis. Maar ze deed wel haar uiterste best om in de presidentiële ambtswoning een thuis te creëren. Het personeel peperde ze in dat de tweede en de derde verdieping van het Witte Huis de privévertrekken zijn en geen verlengstuk van de Oval Office. Voor stafmedewerkers was dat verboden terrein; voor huishoudelijk personeel waren het etages waar je alleen kwam als je daar opdracht toe had gekregen.

Omgekeerd wilde de first lady niet dat haar kinderen in de westelijke vleugel van de ambtswoning zouden komen. „Daar heb je niets te zoeken en papa moet werken.”

Ze voelde er ook niet voor om haar dochters te betrekken bij officiële gelegenheden. „Ze zijn kinderen van het gezin Obama – particulier bezit dus. Ze behoren niet bij het ambt van de president van Amerika. Het land wordt er niet beter van als we hen bij allerlei activiteiten betrekken, en de kinderen zelf knappen er ook niet van op. Dan gaan ze zich alleen maar iets verbeelden. Dat wil ik niet.”

Het effect van deze aanpassingen van de huisregels was groot. Met enige trots zei Michelle dat haar twee dochters hun vader in het Witte Huis vaker ’s avonds aan tafel en in de huiskamer zagen dan toen ze nog in Chicago woonden en Barack Obama lid was van de Senaat. In die tijd pendelde hij tussen hun woonplaats en Washington.

Het welzijn van haar kinderen was voor Michelle Obama niet alleen haar grootste zorg, maar ook maatgevend. „Als iemand me vraagt hoe het met me gaat, dan kijk ik eerst naar mijn verdrietigste kind. Als beide meiden blij zijn, dan ben ik dat ook.”

Vanwege haar kinderen overwoog Michelle even om in Chicago te blijven wonen. Maar dat plan liet ze al spoedig varen. Bij de verhuizing naar Washington nam ze haar moeder mee. „Oma is er voor de kids als mama er even niet kan zijn.”

Gewoon, normaal eten

Michelles moeder, Marian Robinson, bewoonde een suite op de derde verdieping. Eigenlijk wilde ze helemaal niet mee naar de hoofdstad van de VS. Maar ze was gezwicht voor Michelles argument dat haar aanwezigheid de enige garantie was dat de twee dochters met beide benen op de grond bleven.

Welbewust wilde moeder Marian niet participeren in de glitter en glamour van het Witte Huis. Ze verzocht de kok om „gewoon, normaal eten.” Ze had geen behoefte aan de exclusieve maaltijden die bij Obama en zijn gezin werden binnengebracht.

Oma rekende het tot haar taak om de kinderen naar school te brengen en hen te verzorgen als Michelle er niet was. „Gewoon de noodzakelijke en gezellige dingen met hen doen.” Verder leidde ze haar eigen leven, ging lopend naar de supermarkt en probeerde zich te vermaken als haar kleindochters er niet waren. Na verloop van enige tijd liet ze zich tegenover medewerkers van het Witte Huis ontvallen een tamelijk eenzaam bestaan te leiden. „Michelle wil er wel voor me zijn, maar haar agenda zit zo vol.”

Dat drukke programma vond de first lady zelf ook een probleem. Ze deed alleen wat zijzelf of Barack nodig vond. „Maar dan nog kom je soms om in verplichtingen die aan het eind van de dag alleen maar een leeg gevoel nalaten”, zei ze aan het einde van de eerste ambtstermijn van haar man. Ze was dan ook zeer ontstemd toen de campagne- en stafchef van Obama, Rahm Emanuel, wilde dat ze nog vaker beschikbaar was voor officiële activiteiten. Dat Emanuel daarop aandrong, kwam mede doordat –zeker in 2008– de waarderingscijfers voor Michelle hoger lagen dan die van Barack Obama. Maar Michelle liet zich niet ompraten. „Ik laat me niet commanderen, ik laat me niet gebruiken en ik laat me niet uitbuiten, zeker niet door jou”, beet ze de stafchef eens toe. „Ik wil veel voor Barack doen, maar ik ga er zelf over wat ik dan doe.”

Triviale dingen

Behalve de druk van de agenda ervoer Michelle ook de kritiek die elke vip, en zeker elke first lady, treft. Als eerste niet-blanke presidentsvrouw besefte ze dat er extra naar haar gekeken werd. Ze had stellig de indruk dat de media als jachthonden achter haar aan zaten om te kijken wanneer ze de eerste fout zou begaan. Ze kon niets doen, of de pers had daar een mening over. „De meest triviale dingen worden breed uitgemeten.” Het voorbeeld dat ze vaak noemde, was haar keus om in 2013 haar kapsel te voorzien van een pony. Tijdens een topoverleg in Afrika, waarbij ook haar voorgangster en inmiddels goede vriendin Laura Bush aanwezig was, zei ze: „Terwijl de mensen zich druk maken om onze schoenen en ons haar en of we het wel of niet knippen, of we een pony hebben, gaan wij, mét onze pony, voor de belangrijke dingen staan die de wereld moet zien.”

Haar reserves bij de politiek betekenden overigens niet dat Michelle zich totaal afzijdig hield. Ze stelde echter haar eigen prioriteiten en wilde inhoudelijk bezig zijn. Ze streed tegen obesitas, een kwaal waar veel Amerikanen aan lijden. Ze had vooral een zwak voor mensen aan de onderkant van de samenleving. Daarbij was ze niet iemand die sociaal zwakken beklaagde. Integendeel, ze spoorde hen aan om de handen uit de mouwen te steken. Jongeren in achterstandswijken maande ze om niet bij de pakken neer te gaan zitten. „Geluk en succes komen je niet aanwaaien. Kom in de benen en doe iets. Probeer. En als het mislukt? Probeer het weer.”

Daarbij gebruikte ze vaak haar eigen leven als voorbeeld. Als dochter van een conciërge werd er niet van haar verwacht dat ze zakelijk succes zou boeken. Niemand in haar jeugd had erop gerekend dat ze kans zou maken op een studie aan de gerenommeerde universiteiten van Princeton en Harvard. Toch lukte haar dat. Maar ook nadien lag het niet in de lijn der verwachtingen dat ze partner zou worden op een gerenommeerd advocatenkantoor in Chicago, waar haar jaarinkomen rond de 275.000 dollar lag. Daar leerde ze Barack Obama kennen. Zij was zijn mentor toen hij als net afgestudeerd jurist binnenstapte. „De rest is romantiek”, grapte Barack Obama weleens. Michelle beaamde dat, maar tegenover achterstandsjongeren was de moraal van haar verhaal: „Ga naar school, studeer, hou vol. Ik heb het ook gedaan. En met succes.””

Ongezouten

Toen president Obama werd gevraagd wat hij van zijn vrouw had geleerd, zei hij met een grote grijns: „Twee dingen: luisteren en spreken.” Eerlijk vertelde hij dat Michelle hem soms ongezouten de waarheid kon zeggen. Ze wees hem bij herhaling op zijn lichte neiging tot arrogantie. „Als je praatjes krijgt, pak ik je aan en steek ik de draak met je”, zei ze dan. Het irriteerde haar ook dat mensen vaak zulke hooggespannen verwachtingen van hem hadden. Dan zei ze: „Barack is een gewoon mens en geen verlosser.” En soms bijna dreigend in de richting van haar man: „En als je dat met één keer te zeggen niet duidelijk genoeg is, zal ik het tot vervelens toe herhalen.”

Ook bij het spreken in het openbaar was Michelle voor haar man een voorbeeld. Hoewel hij zelf een begaafde redenaar is, besefte hij op dit punt in zijn vrouw zijn meerdere te moeten erkennen. Zij was meer dan hij in staat om haar boodschap op een empathische manier te verwoorden. De toespraak die ze in oktober 2016 hield tijdens de campagne voor de presidentverkiezingen is daarvan het meest duidelijke voorbeeld. De speech stak ver boven de middelmaat uit. Hij deed ter zake en was tegelijk bevlogen en ontroerend. In kiese bewoordingen stelde ze klip-en-klaar het seksisme van Donald Trump aan de kaak. En al deelt ze veel feministische opvattingen met Hillary Clinton, ze verpakte haar boodschap op een veel sympathiekere manier.

Minder zichtbaar was dat Michelle Obama haar man soms temperde als hij in zijn enthousiasme de realiteit uit het oog verloor of te weinig dacht aan de opbrengsten van zijn plannen. Standaardvraag was dan: „Barack, wie wordt hier beter van?” Vaak was dat al genoeg om hem met beide benen op de grond te zetten. Medewerkers van het Witte Huis zeiden nogal eens: „Hij heeft de idealen, zij heeft oog voor de harde werkelijkheid.” Michelle besefte dat. Toen haar werd gevraagd wat er mankeerde aan het politieke klimaat in Washington was haar korte antwoord: „Een onsje gezond verstand.”

serie De first lady

Amerikaanse presidentsvrouwen sinds 1945. Deel 12: Michelle Obama (1964).