De anglicaanse Christ Church in de Oude Stad van Jeruzalem is de oudste protestantse kerk in het Midden-Oosten. Op het terrasje naast het gebouw zit ds. David Pileggi. Behalve voorganger van de kerk is hij historicus. Hij schreef zijn masterthesis voor de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem over ds. William Hechler, de vriend van de grondlegger van het politieke zionisme, Theodor Herzl (1860-1904).

David Pileggi woonde op 31 augustus een herdenkingsbijeenkomst bij van het Eerste Zionistische Congres, dat in 1897 in Basel bijeenkwam. De ontmoeting had plaats in het Grand Hotel Les Trois Rois, waar Theodor Herzl destijds verbleef. De Europese Coalitie voor Israël en het Forum voor Culturele Diplomatie organiseerden de bijeenkomst.

Het ging honderd jaar geleden om een historisch belangrijke gebeurtenis. „Het idee dat de Joden een eigen staat zouden krijgen was niet nieuw”, zegt hij. „Maar Herzl maakte het idee niet alleen politiek, maar ook zeer praktisch. Hij wilde stap voor stap de stichting van een staat bereiken.”

Lees ook

Reformatie en Balfourverklaring houden verband met elkaar

Slechts een droom

Maar niet iedereen was enthousiast. Toen het Eerste Zionistische Congres in 1897 in Basel bijeenkwam, bestond er van Joodse zijde kritiek. Sommige Joden zeiden dat het slechts een droom was en anderen wilden niet gezien worden als een aparte etnische groep. Ze zeiden dat Joden alleen loyaal konden zijn aan de natie waarin ze woonden. Dubbele loyaliteit was uit den boze. Maar Herzl was allesbehalve gerust.

„Het geniale van Herzl was dat hij alarm sloeg. Hij voorzag dat het antisemitisme ernstige gevolgen zou krijgen voor de Joden in Oost- en Centraal-Europa. Vele wetenschappers zeggen vandaag dat Herzl de ineenstorting van het Oostenrijks-Hongaarse Rijk en het Russische Rijk voorzag. Hij was bang dat met de ineenstorting en het ontstaan van nationale staten, Joden geen plaats zouden hebben om naartoe te gaan”, aldus Pileggi.

„Herzl nam de taak op zich het probleem op te lossen”, vervolgt de predikant. „Dat was een enorm ambitieus plan. Hij was een Hongaarse journalist voor een prestigieuze krant. Hij had zich aan de cultuur aangepast: zijn zoon was niet besneden en hij had een kerstboom. Hij zei: De weg loopt via Berlijn. Hij zou onderhandelen met leden van het Duitse koningshuis en met politici en hun vertellen dat ze hun Joodse probleem konden oplossen door druk uit te oefenen op de Turken. Die moesten de Joden naar hun thuisland in Palestina laten gaan.

Voor Herzl was het heel rationeel. De Turken hadden geld nodig en de Joden zouden geld leveren. Dan zou de Turkse schuld kunnen worden betaald. De Joden zouden een veilige haven krijgen. Palestina zou in een soort Zwitserland veranderen. Een tolerant land dus, liberaal, enigszins socialistisch, dat in vrede met de buren zou samenleven en geen leger nodig had.

Hij richtte een bank op, organisaties om land op te kopen en een Joods parlement in ballingschap. Dat is het Zionistische Congres. Herzl nodigde christenen uit om het congres bij te wonen. Hij begreep dat hij de steun van christenen nodig had om te slagen en hij bedacht de term christenzionist.”

Een van de aanwezigen op het Eerste Zionistische Congres was de Britse predikant en zendeling ds. William Hechler (1845-1930). De Joodse publicist Saul Raphael Landau had Herzl verteld dat hij Hechler moest ontmoeten. De predikant was al vrij bekend in de Joodse gemeenschap.

U verdiepte zich in het leven van ds. William Hechler. Waarom?

„Een Amerikaanse advocaat vroeg me onderzoek te doen. Ik ontmoette mensen die Hechler hebben gekend. Inmiddels hebben we hier in Christ Church een groot archief over hem. Wat ik in hem bewonderde was dat hij een activist was. Hij begreep dat God werkte door Herzl en hij besloot mee te werken. Maar Hechler wilde niet door menselijke inspanning profetieën vervullen.

Hechler was vrij excentriek. Hij paste niet in het plaatje van wat veel mensen nu van een christenzionist hebben. Hij was pacifist. Hij geloofde niet in de opname van de gemeente of in de komst van de antichrist. Hij leefde zeer godvruchtig, maar hij was ook betrokken bij de wereld. Hij gaf les op de universiteit van Wenen. Hij was een man van cultuur en hij gaf hulp aan Joodse en andere armen. Hij geloofde dat de Joden zou terugkeren naar het land van hun voorvaderen en dat het Joodse volk door een periode van lijden zou gaan.”

Waren Herzl en Hechler vrienden?

„Ja. Herzl noemt Hechler meer in zijn dagboeken dan wie dan ook. Hij kon in de ogen van Herzl bijna niets verkeerds doen. Telkens als Hechler Herzl in moeilijkheden bracht, bleef Herzl netjes. Hij zei nooit: Onze vriendschap is voorbij. Als Herzl kritiek had op Hechler, uitte hij die op een vriendelijke manier.

Hechler bezocht Herzl geregeld thuis. Hij at er waarschijnlijk elke vrijdagavond. Hij was de laatste persoon buiten de familie die Herzl levend zag. Hij kreeg later een pensioen van de zionistische organisatie.

Herzl wist dat Hechler geloofde dat het Joodse volk terug zou keren en dat het volk zou gaan geloven in Jezus de Messias. Maar Herzl vond dat niet erg. Vandaag de dag zou zoiets een grote oproer veroorzaken in het Israëlische politieke systeem.”

Waren Hechler en andere eerste christenzionisten even rechts als de meeste christenzionisten tegenwoordig?

„Nu worden veel christenzionisten ervan beschuldigd politiek gezien zeer rechts te zijn. Maar Hechler had progressieve denkbeelden. Zijn mening over oorlog en vrede, het helpen van de armen, het hervormen van de maatschappij en over het Joodse volk waren vooruitstrevend. Hij waarschuwde voor racisme. Hij maakte geen kritische opmerkingen over de Rooms-Katholieke Kerk of over de paus of andere dingen die geassocieerd zouden worden met liefhebbers van profetie.”

Kunnen christenen trots zijn op Hechler?

„Ja, maar dan de ware Hechler. Niet degenen die ze hebben uitgevonden of gedemoniseerd. Christenzionisten hebben van hem een rechtse christenzionist gemaakt. Antizionistische christenen beschuldigden hem ervan dat hij Herzl had gehersenspoeld en dat hij zionisme in het christendom bracht. Dat deed hij allemaal niet.”

Hadden de eerste christenzionisten een mening over de Arabieren in het Midden-Oosten?

„Dat is een belangrijke vraag waar mensen voorzichtig mee moeten zijn. Herzl en Hechler waren goede kaartlezers. Hechler had eveneens het voorgevoel dat er iets verschrikkelijks zou gebeuren met het Joodse volk en dat de Joden weg moesten. Geen van beiden begrepen dat dat de Holocaust zou zijn. Hechler dacht dat er misschien enkele honderdduizenden Joden zouden worden gedood. Maar hij dacht niet in termen van miljoenen slachtoffers bij industriële genocide, zoals nazi-Duitsland later uitvoerde.

Herzl en Hechler begrepen echter niets van de islam, het Ottomaans-Turkse rijk, of van wat de reactie van de autochtone Arabieren zou zijn. Op dit gebied waren ze naïef. Ze dachten, net als de eerste zionisten: We komen naar Palestina, we brengen werk mee, we brengen modernisering en de Arabieren zullen van ons houden. Ze kenden het islamitische wereldbeeld niet. Het is tragisch dat ze niet aan de Palestijnen dachten.”

Kreeg Herzl gelijk?

„Joden hebben nu een eigen staat. Maar die staat maakte geen einde aan het antisemitisme. Vandaag de dag is het, vooral in Europa, niet acceptabel om Joden als individuen te haten. Maar veel Europeanen haten wel de staat Israël. De staat vertegenwoordigt een collectief van individuele Joden. Europeanen beschuldigen Joden er niet meer van de bronnen te vervuilen. Maar ze beschuldigen de staat Israël er wel van. De Algemene Vergadering van de VN en de VN-mensenrechtencommissie geven Israël de schuld van van alles wat er misgaat in de wereld.

En dan: Joden hebben een thuisland. Er is een schuilplaats voor Ethiopische of Franse Joden. Dat is heel essentieel. Maar in dit tijdperk van raketten en nucleaire wapens moeten we afwachten hoe het staat met de veiligheid van de staat. Wat zal er gebeuren? Misschien is Israël het sterkst waarin Herzl zwak was. Israël is het sterkst in het versterken van de Joodse identiteit van het Joodse volk.”

Gedenkjaar Israël

Het jaar 2017 is een gedenkjaar: 500 jaar na de Reformatie, 120 jaar na het Zionistisch Congres, 100 jaar na de Balfourverklaring en de Slag om Beersheva, en 70 jaar na het VN-besluit om een Joodse en Arabische staat op te richten in Palestina. Vandaag het tweede deel vanuit Israël over deze gebeurtenissen: een gesprek met ds. David Pileggi, voorganger van Christ Church in Jeruzalem.