Vice-premier Zalm, tevens leider van het VVD-smaldeel in het kabinet, sliep in de nacht van dinsdag op woensdag niet lekker. Het gestuntel van staatssecretaris Nijs in het debat over het Nieuwe Revu-interview, leidde bij hem tot de conclusie dat de bewindsvrouw beter kon opstappen.

De volgende ochtend overlegde hij daarover met VVD-fractievoorzitter Van Aartsen. Die was het snel met hem eens. Ook VVD-partijvoorzitter Van Zanen, die telefonisch werd geconsulteerd, gaf zijn fiat.

Nijs en Van der Hoeven hadden ondertussen de ambtenaren van Onderwijs opgetrommeld. Door beiden een toespraak te houden, wilden ze hun medewerkers ervan overtuigen dat ze samen verder konden. Nijs had excuses aangeboden en Van der Hoeven had die aanvaard. Ongetwijfeld had Nijs zich opgetrokken aan uitlatingen van Van Aartsen de dag ervoor. Door de woorden: „Aan de slag meiden” uit te spreken, had hij een streep gezet onder de affaire.

Nijs kon toen niet weten dat de mening van Van Aartsen 180 graden was gedraaid en dat hij bezig was om de fractie bij elkaar te roepen. Die had aan het begin van de middag slechts een krap halfuur nodig om het lot van Nijs te bezegelen. Daarop riep Zalm Nijs bij zich om nog eens even na te praten over het debat van dinsdag. De bewindsvrouw, niet wetend dat het pleit was beslecht, stond daar positief tegenover, want, zo verklaarde ze aan het eind van de dag tegenover de pers, ze had toch ook niet zo’n goed gevoel overgehouden aan het debat van dinsdagavond.

Erg lang moet het overleg met Zalm en Van Aartsen niet hebben geduurd. Zij legden Nijs uit dat haar functioneren erg moeilijk zou worden. Iedereen zou extra op haar letten en in de komende drie jaar zou ze eigenlijk geen fouten mogen maken.

Daar was Nijs het mee eens. Anderen, de minister of de coalitiepartners, zouden misbruik kunnen maken van haar verzwakte positie en dat is voor haarzelf en voor het onderwijs niet goed. Tijdens de persconferentie van Nijs zei ze het gevoel te hebben „onder curatele” te staan en dat het daarom beter was om op te stappen.

Na het gesprek met Nijs belde Zalm premier Balkenende om halftwee op om te zeggen dat de bewindsvrouw met onmiddellijke ingang zou vertrekken. De minister-president toonde zich bereid om een verzoeningspoging te doen, maar omdat het besluit bij de VVD vaststond, zag hij daarvan af.

Aan het eind van de middag bestond er enige onduidelijkheid over het tijdstip waarop Nijs de pers over haar stap zou informeren. In eerste instantie wilde Nijs direct naar de pers. Premier Balkenende stak daar echter een stokje voor. Hij vond dat er eerst een debat met de Tweede Kamer moest plaatshebben. Daar had GroenLinks eerder op de middag om gevraagd. En zo gebeurde het.

Tijdens dat debat kreeg vooral VVD-leider Van Aartsen veel kritiek te verstouwen. Hoe kon het toch dat VVD-kamerlid Balemans aan het eind van de tweede termijn de conclusie trok dat de bewindslieden met elkaar door konden en dat de dag daarop het vertrouwen weg is, zo vroeg elke fractie in zijn eigen bewoordingen. Van Aartsen legde daarop uit dat de liberalen een nachtje hadden geslapen en daarna toch waren gaan twijfelen. Hij erkende dat de gang van zaken geen schoonheidsprijs verdiende, „maar de zaken lopen nu eenmaal zoals ze lopen.”

Hoe Nijs de dag had ervaren, vertelde ze na afloop van het debat in de Kamer aan de pers. Ondanks het uitgesproken vertrouwen van minister Van der Hoeven voelde ze zich niet meer door haar gesteund. „Dat gevoel van onzekerheid bleef knagen, ook door de opstelling van de minister tijdens het gesprek met het personeel van het ministerie.”

Maar blijkbaar heeft Nijs in de afgelopen dagen wel wat geleerd. Ze trapte niet na in de richting van Van der Hoeven: „Misschien heeft Maria een heel andere lezing van wat er is gebeurd.” Ook naar de VVD haalde ze niet uit.

Premier Balkenende was niet gelukkig met de gang van zaken. Hij werd om halftwee voor voldongen feiten geplaatst en had amper de tijd om de Koningin te informeren voor de pers de eerste geruchten vernam. GroenLinks-fractievoorzitter Halsema verweet daarop de premier een gebrek aan regie. Maar dat verwijt ging Balkenende weer te ver. „Dit is een zaak van de VVD. Daar heb ik niet de regie en dat wilde ik maar zo houden.”