Als het luik onder de preekstoel in de gereformeerde kerk opengaat, zien de nazaten van Lou Gans en Iesidoor Davids de plek waar hun vaders en opa’s in de oorlog negen maanden lang ondergedoken zaten. Een lamp schijnt naar binnen. Onder de vloer wordt een grote ruimte zichtbaar met een bodem van zand. Daar woonden en werkten Lou en Iesidoor, in dorp bekend als Herman en Peter, in 1943 en 1944. Lou kwam uit Amsterdam, Iesidoor uit Den Haag Ze kenden elkaar niet, maar door de oorlog werden ze vrienden voor het leven.

Dominee

De ruimte onder de vloer is groot, maar laag. Gans en Davids moesten er gebukt lopen en ze groeven in het zand kuilen waar ze konden werken. Enkele verzetsmensen, een ouderling en de koster wisten van de onderduikers. De vrouw van de koster zorgde voor hun eten. Zelfs dominee Van den Bos, die pal boven de onderduikers preekte, wist niet dat onder hem twee mannen bivakkeerden.

Lou en Iesidoor, beiden grafisch opgeleid, vervalsten onder de vloer persoonsbewijzen en bonkaarten en de twee maakten er bij kaarslicht het verzetskrantje De Duikelaar. Handgeschreven en vol met spotprenten. Het NIOD, instituut voor oorlogs-, holocaust- en genocidestudies, bezit nog één exemplaar. Lou en Iesidoor werden op enig moment verraden, maar wisten te ontkomen. Ze overleefden de oorlog.

Het Drentse veenkoloniedorp Nieuwlande was in de oorlog een echte verzetshaard. Op een populatie van 150 inwoners zaten er 90 Joodse onderduikers, ook veel Nederlandse onderduikers kwamen in het geïsoleerde dorp terecht. Verzetsheld Johannes Post had een boerenbedrijf in Nieuwlande. Post inspireerde zijn dorpelingen om in het geweer te komen. Zelf overleefde hij het niet. Hij ontving postuum de Yad Vashemonderscheiding voor het redden van Joden.

„Heel bijzonder om hier te zijn. Aan deze plek dank ik mijn leven”, zegt Peter Davids, zoon van Iesidoor. „Omdat ze zo dicht bij het orgel zaten, had mijn vader zijn leven lang een grondige hekel aan orgelmuziek. Elke zondag, zittend onder de vloer, moest hij er uren naar luisteren.”

Onwerkelijk

„Het is onwerkelijk als je bedenkt dat je vader hier negen maanden zat”, aldus Ronald Gans, zoon van Lou. „Onze families zijn nog altijd close. We beschouwen elkaar als familie. Onze vaders spraken nauwelijks over de oorlog. Als onze gezinnen bij elkaar kwamen, gingen ze bij elkaar zitten smoezen. Tegen ons zeiden ze niets. Zelfs vandaag horen we nieuwe dingen. Ze wilden hun kinderen beschermen. Niet zo gek, de Duitsers vermoordden het grootste deel van onze families.”

De twee Joodse mannen zijn overleden, maar hun kinderen en kleinkinderen met belangstellenden, samen rond de 35 personen, waren zaterdag in Nieuwlande.

De kerk wordt waarschijnlijk verkocht aan de hersteld hervormde gemeente van het naastgelegen Hollandscheveld. Stichting Onderduikersmuseum De Duikelaar bracht eerder dit jaar een bod uit, maar dat was te laag. De stichting wilde in de kerk een museum vestigen, maar moet waarschijnlijk een andere plek zoeken.