Het gastenboek van het Nationaal Bevrijdingsmuseum in Groesbeek noemt het „moedig” dat er een expositie over de SS is ingericht. Die laat goed zien „hoe een land met een groot cultureel verleden kan verworden tot een moordende, totalitaire staat.”

„Niet te begrijpen, zoveel experimenten op Joden”, vond de bezoeker die noteerde dat hij „een duidelijk beeld van de slechtheid van de SS” had gekregen. Daarmee sprak hij de kritiek van het Centrum Informatie en Documentatie Israel (CIDI) tegen, dat uit de vooraankondigingen van de nieuwe tentoonstelling concludeerde dat de wandaden van de Schutzstaffel werden gerelativeerd. „Wie wist bijvoorbeeld” –stelt de folder van het museum– „dat de SS archeologische expedities naar onder meer Tibet organiseerde, het kerstfeest wilde germaniseren, kruidentuinen aanlegde in concentratiekampen en (dat) de Waffen-SS een van de meest multiculturele organisaties ter wereld was?” De SS produceerde zelfs porselein. En mineraalwater.

Het museum verdoezelt de misdadigheid van het nazikorps allerminst, maar wil het beeld wel completer maken. De SS bestond niet alleen uit moordmachines; er stak ideologische gedrevenheid achter het meedogenloze optreden van het Duitse elitekorps. In een vitrine ligt een scheurkalender uit 1942, ontwikkeld als vervanger van de christelijke kalender. Ernaast een Julleuchter, de kandelaar van het joelfeest, dat de plaats van het kerstfeest moest innemen.

Zwarte zon

Heinrich Himmler, die de SS vanaf 1929 leidde, had een fascinatie voor Oudgermaanse tradities en legenden. Zijn SS moest lijken op een orde waarin de twaalf hoogste officieren als ridders bij elkaar kwamen. Van echt ridderlijk gedrag had hij intussen geen kaas gegeten.

Himmler selecteerde Wewelsburg als kasteel voor zijn edellieden en bouwde daarin een crypte waarin gesneuvelde SS’ers werden geëerd. Twaalf pilaren rond een zwarte zon die in de vloer van een van de zalen in het kasteel was afgebeeld, stonden symbool voor de twaalf ridders, die hier door Himmler werden klaargestoomd voor de vernietigingsoorlog tegen het inferieure Russische ras. Een oorlog die het Germanendom uiteindelijk zelf de das om deed.

Kinderen ontvoerd

Overtuigd als ze was van de superioriteit van het Noord-Germaanse ras, zocht de SS daarvoor wetenschappelijk bewijs. Hitler wilde niets te maken hebben met mythen en volksverhalen, maar de SS beet zich erin vast. In Tibet probeerden expeditieleden te bewijzen dat de Ariërs ooit over Azië heersten en dat Arische kenmerken terug te zien zijn in de Tibetaanse elite.

In Auschwitz werden 86 Joodse mannen en vrouwen geselecteerd om te worden gedood, want de SS wilde hun skeletten tentoonstellen om de verschillen met Ariërs te tonen.

Duitse vrouwen moesten zo veel mogelijk kinderen krijgen, vond Himmler. Er kwamen Lebensbornklinieken waarin Arische vrouwen buitenechtelijke kinderen ter wereld konden brengen. In Oost-Europa werden meer dan 250.000 kinderen die er Arisch uitzagen, ontvoerd en in SS-gezinnen ondergebracht. Daar werden ze gegermaniseerd. Als dat niet lukte, wachtte hun een enkeltje concentratiekamp. Himmler werd peetvader van Lebensbornkinderen die net als hij op 7 oktober jarig waren en stuurde hun cadeaus.

Antisemitisch

Over dit alles valt veel te lezen op de muren van het museum. Tegelijkertijd klinken bezoekers antisemitische citaten in de oren, in plat Amsterdams. „Ik heb een hekel aan de Joden”, zegt de Nederlander op het filmscherm. Dat velen van hen in de gaskamers zijn omgebracht, deert hem niet. Want moet je kijken hoeveel Joden er nu weer zijn…

Grote panelen in het midden van de expositieruimte schetsen een beeld van onder anderen Heinrich Himmler –„saai, eigenwijs en onderdanig”, en weinig deed „vermoeden dat hij in staat was tot het organiseren van de grootste genocide uit de geschiedenis”–, Levi Kahn –een van de miljoenen slachtoffers van de Holocaust–, de wrede bewaakster Maria Mandel en Gerardus Mooyman, een Nederlander die bij de SS ondanks zijn gebrek aan opleiding carrière dacht te kunnen maken, maar die later zijn wroeging neerschreef: „Nog steeds ril ik bij de gedachte aan het onvoorstelbare leed dat de nazi’s aan honderdduizenden joden en landgenoten hebben toegebracht, misdaden waarvoor ik als militair collaborateur bij de Waffen-SS in zeker opzicht medeverantwoordelijk ben.”

Misverstanden

De SS werd in 1925 opgericht als ”beschermafdeling” voor de nazileiders. Himmler wilde het korps uitbouwen tot een elite-eenheid van raszuivere Germanen. Hij wist grote industriëlen aan zich te binden door de SS te presenteren als de fatsoenlijkste naziorganisatie. Het werd de onfatsoenlijkste.

De expositie wil een waarheidsgetrouw beeld van de SS geven. De Waffen-SS slaagde er bijvoorbeeld nooit in een korps van blonde Germanen te worden; ze werd juist steeds multicultureler. En nee, een strakke organisatie werd ze ook al niet; er heerste juist wanorde.

SS’ers waren ook maar niet emotieloze monsters die een genocide uitvoerden. De organisatoren van de Holocaust hadden vaak juist een saaie, alledaagse uitstraling die niet deed bedenken tot welke gruwelijkheden ze in staat waren. Slecht waren ze, maar anders dan de stereotypen hebben willen doen geloven. En daarmee wordt het beeld eigenlijk nog zwarter dan het al was. Niet witter.

”De SS. Veelzijdig extremisme” is tot 15 april te zien in het Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek.

>>bevrijdingsmuseum.nl