Wat doe je als lijsttrekker met een professoraal en saai imago? Als mensen op straat zeggen: „Kijk, daar loopt de vader van Harry Potter?” Inderdaad: dan ga je dat niet ontkennen, maar buit je dat imago volledig uit. „Dan zál ik professor zijn ook.”

Zoiets moet Balkenende gedacht hebben toen hij in januari een lezingenserie begon over voor zijn partij aangelegen onderwerpen. Oppervlakkige scoringsdrift komt aan het Binnenhof al genoeg voor, redeneerde de CDA-leider. Laat ik m’n kracht maar zoeken in datgene waarin ik goed ben: inhoud, inhoud en nog eens inhoud.

Zo startte de hoogleraar zijn hoorcolleges. Het eerste, over de multiculturele samenleving, was in publicitair opzicht meteen een groot succes. Woensdagavond sprak hij in Den Haag, voor een aandachtig gehoor van voornamelijk jonge CDA’ers, over een favoriet CDA-thema: het gezin. „Niet om daar allerlei soundbites over te laten horen, maar om er eens wat dieper over na te denken. Ja, vanavond moet u zich inspannen, dames en heren.”

Dan volgt een uitgebreide historische uiteenzetting over de levensloop van mensen. Dat de zaken vroeger allemaal veel duidelijker lagen. Milieu, afkomst en geslacht hadden een grote voorspellende waarde. Vrouwen verzorgden de kinderen en bestierden het huishouden; mannen waren kostwinner. Liefst bleven ze veertig jaar bij dezelfde baas in dienst.

Maar dat beeld is veranderd, aldus Balkenende. De levensloop van mensen is veel moeilijker te voorspellen. Mensen hebben meer mogelijkheden hun eigen toekomst te bepalen. Het wegvallen van vaste kaders en instituties leidt ertoe dat burgers voortdurend zelf keuzes en afwegingen maken. „Daar is ook niets mis mee.”

Tegelijkertijd is één ding al die jaren van even grote betekenis gebleven, meent de CDA-leider: het gezin. „Het is een bijzondere samenlevingsvorm: twee generaties die met elkaar verbonden zijn, van elkaar afhankelijk zijn.” Het is nog altijd de plaats bij uitstek waar ouders hun patronen van denken, handelen en voelen bewust of onbewust op hun kinderen overdragen. Het gezin is een onvervangbare samenlevingsvorm omdat het de enige plaats is waar kinderen „onvoorwaardelijke liefde” krijgen. „Daar kan geen kinderopvang tegenop.”

Balkenende bekritiseert de gedachte van onder meer de VVD dat de keuze voor het gezin een tamelijk willekeurige zou zijn, een van de vele mogelijkheden om je leven in te richten. „Het is een vrije keuze van mensen, maar dan wel een die, als zij eenmaal gemaakt is, grote verantwoordelijkheden en plichten met zich meebrengt.”

Opmerkelijk feit is dat mensen in overgrote meerderheid voor het gezin blijven kiezen, stelt de christen-democratische voorman vast. „Dat komt doordat de mens een relationeel wezen is, zijn bestemming en vervulling vindt in het gericht zijn op de ander.” Wat laten de feiten nog meer zien? „Dat ouders in de afwegingen die zij maken het belang van hun kinderen voortdurend het zwaarst laten wegen. Zij zijn bereid daar heel veel voor op te offeren.”

Paars heeft voor dat alles geen oog, meent Balkenende. „PvdA, VVD en D66 hebben de individualisering tot hun huisideologie gemaakt en miskennen daarmee de werkelijkheid, de feitelijke keuzes die mensen in hun leven maken. Zij benaderen het gezin louter functioneel, namelijk als een extra mogelijkheid voor het individu om zichzelf te ontplooien. In hun visie kunnen mensen kiezen voor verbondenheid, maar kunnen ze die keuze ook weer loslaten als er voor het individu geen meerwaarde meer in ligt.”

Een kwalijke zaak, vindt de CDA-leider. Politiek Den Haag zou er goed aan doen dit geforceerde en „haast potsierlijke” streven naar individualisering op te geven en in denken en beleid het gezin weer de plaats te geven die het toekomt. Bijvoorbeeld door serieus te kijken naar de CDA-voorstellen over gezinsdraagkracht en levensloopverzekering.

„Het gezin is in onze tijd niet onbedreigd. Tijdsdruk en stress doen er een aanval op. Vreemd genoeg hebben mensen juist in de fase dat zij jonge kinderen hebben de minste tijd en de minste financiële armslag. Daarvoor en daarna hebben zij tijd en geld over. Daarom komen wij met onze levensloopverzekering.

In dat plan biedt de overheid maximale mogelijkheden om in je jonge jaren vrije dagen en geld te sparen voor de periode dat je een gezin zult hebben. Zo blijven wij enerzijds hameren op het gezin, maar honoreren wij anderzijds de keuzevrijheid van onze tijd.”

Op een definitie van het gezin als bestaande uit man, vrouw en kinderen wilde Balkenende zich woensdag niet vastleggen. Met een kwinkslag: „Oud-kamerlid Gerrit Terpstra zei altijd: Een oude man met een goudvis is ook een gezin.”