Prof. Maarten Wisse: Staat der rechtheid fundamenteel voor theologie

Hoe zitten wij mensen op heel fundamenteel niveau in elkaar? Met die vraag besloot prof. dr. Maarten Wisse donderdag zijn betoog in reactie op het boek van prof. Van den Brink.

Wisse, per 1 september hoogleraar dogmatiek aan de Protestantse Theologische Universiteit in Amsterdam, verwees hierbij naar een tweet die hij recent stuurde in het kader van de vraag schepping of evolutie: „Zijn wij bestemd om van het paradijs te genieten of om ons rot te rennen om te overleven?” „Natuurlijk, het was maar een tweet, maar geeft wel aan wat ik bedoel. Oftewel, Gijsbert, ben ik na je boek overtuigd van de verenigbaarheid van christelijk geloof en evolutietheorie? Dat is nog niet helemaal het geval, zoals je misschien gemerkt zult hebben.”

Wisse was donderdag een van degenen die een reactie gaven op het nieuwe boek van prof. Van den Brink, hoogleraar theologie & wetenschap aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Daarin gaat die in op de vraag of (orthodox) christelijk geloof en evolutietheorie verenigbaar zijn. Ja, is zijn conclusie. Van den Brink: „De christelijke geloofsinhoud kan namelijk vertaald worden in termen van een evolutionair wereldbeeld op een manier die trouw is aan de leertraditie van de kerk en daarom met recht het stempel ”orthodox” mag dragen. Christenen hoeven zich dan ook niet op grond van hun geloof tegen de neodarwiniaanse evolutietheorie te verzetten. En niet-christenen hoeven niet te denken dat ze om christen te kunnen worden iets wat voor hen zo evident is (de evolutietheorie; red.) zouden moeten afzweren.”

Goed genoeg

Dr. Gerdien de Jong, emeritus hoofddocent evolutiebiologie aan de Universiteit Utrecht, mocht als eerste reageren. Ze stelde vast dat het hoofdstuk over de evolutie in het boek „goed genoeg is. Je kunt daarmee werken.” Verder leek De Jong weinig problemen te zien waar het gaat om de (on)verenigbaarheid van christelijk geloof en evolutietheorie. „De christelijke leerstellingen zouden hetzelfde kunnen wezen als we de evolutietheorie niet gehad hadden.”

Prof. Van den Brink gaf aan blij te zijn met haar reactie. „Daar heb ik misschien wel het meest tegenop gezien: heb ik de wetenschappelijke gegevens recht gedaan? Dat blijkt dus het geval.”

Staat der rechtheid

Prof. Wisse zoomde in op hoofdstuk 7 van het boek, „het meest spannende hoofdstuk”, over ”Gods verbond met mensen: Adam en de val, erfzonde en verlossing.” Hier liggen toch wel de nodige problemen, stelde Wisse, die erbij aantekende „allesbehalve een letterlijke lezing van Genesis” voor te staan. Maar: als mensen slechts aangelegd zouden zijn op overleven –„life is robbery”–, hoe zit het dan met de staat der rechtheid? En waarom zouden zij gaan leven overeenkomstig Gods geboden, als daardoor de instandhouding van hun soort in gevaar zou worden gebracht?

Prof. Wisse noemde de staat der rechtheid dan ook „fundamenteel” voor de theologie en toonde zich „sceptisch” ten opzichte van de evolutietheorie. „Het gaat erom dat we, door God in Christus, hersteld worden in de staat waarin we geschapen zijn. Goed geschapen zijn.”

„Boek luidt nieuwe fase in”

Het boek ”De aarde bracht voort” is in meerdere opzichten belangwekkend, zei prof. dr. Kees van der Kooi donderdag in zijn openingswoord namens het Herman Bavinck Center for Reformed and Evangelical Theology aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Zo markeert het de geschiedenis van „een jarenlang debat rond de vraag hoe evolutietheorie en christelijk geloof zich tot elkaar verhouden”, een debat dat meteen nadat Charles Darwin zijn theorie had gepubliceerd (1859) op gang kwam. De Amerikaanse evangelicale theoloog Benjamin Warfield mengde zich erin, „en anderen na hem, ook aan deze universiteit: Kuyper en Bavinck, de bioloog Jan Lever.”

Er liggen dan ook heel wat vragen, gaf. prof. Van der Kooi aan. „Bijvoorbeeld: in hoeverre moeten klassieke visies op de goedheid van God worden herzien? Wat betekent de evolutietheorie voor de zondeval, voor de visie op religie en moraal?” Wat hem betreft, vormt het boek van prof. Van den Brink –dat ook in het Engels verschijnt– „het startschot voor een nieuwe fase in de verwerking en doordenking van deze zaken. Het ligt op de agenda van de theologie.”

Ds. Verhoeven: „Ondertoon van dit boek is bezwerend”

Het boek van prof. Van den Brink over evolutie en christelijk geloof heeft ds. J. A. W. Verhoeven „op hoofdlijnen niet overtuigd, ook niet echt geraakt.”

De Leerdamse predikant is tweede voorzitter van de Gereformeerde Bond binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Donderdag in Amsterdam was hij een van de drie sprekers die een reactie gaven op de studie van prof. Van den Brink.

Verantwoording

Hij en Van den Brink kennen elkaar al jaren, zei ds. Verhoeven: ze groeiden op in dezelfde kerkelijke gemeente, gingen naar dezelfde jeugdclub. „Ik lees Gijsberts boek als een soort verantwoording aan zichzelf: dit is de denkweg die ik ben gegaan: zó kan ik in alle oprechtheid orthodox christen zijn en de evolutietheorie accepteren.”

Toch heeft het boek ds. Verhoeven „op hoofdlijnen niet overtuigd, ook niet geraakt.” Prof. Van den Brink maakt daarin een nadrukkelijk onderscheid tussen de evolutietheorie, die hij aanvaardt, en het evolutionisme, als ideologie, „die hij heftig bestrijdt”, aldus ds. Verhoeven. „En daar ben ik blij mee. Maar de ondertoon van zijn boek is bezwerend: christenen kunnen zonder gewetensbezwaren de evolutietheorie aanvaarden – lees artikel 2 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. En zeker: er ís ruimte voor wetenschappelijk onderzoek. Maar overvraagt Gijsbert artikel 2 daarmee niet, ook in het licht van artikel 1? Ik vraag mij af of hij niet te argeloos is ten opzichte van de wetenschap.” De Leerdamse predikant wees hierbij op prof. Kuitert en ds. Carel ter Linden, „recentelijk ook Frits de Lange, die allemaal aangaven dat de evolutietheorie hun geloof heeft ondermijnd.”

Prof. Van den Brink aanvaardt dat „langs de weg van miljarden jaren uiteindelijk de mens is ontstaan.” Maar hier liggen tal van problemen, aldus ds. Verhoeven, „ook ten aanzien van de incarnatie van Christus. En wordt de schepping zelf dan ook niet een dynamisch proces? Zit er dan zelfs niet iets dynamisch in het karakter van God?”

Nog iets: was er lijden voor de zondeval? „Voor Gijsbert is dat geen vraag. Voor zover ik weet zegt Genesis er niets van. Maar als je zo verder denkt, raak ik in de knoop. Bijvoorbeeld: heeft Christus daar dan ook voor geleden?” En: „Wat doe je met de scheppingsorde? Adam is eerst geschapen, staat er, daarna Eva. Maar daar zegt Gijsbert niets over.”

Niemand kan om het boek van prof. Van den Brink heen, stelde ds. Verhoeven. „Het zal ook zeker aanleiding zijn tot veel discussie de komende tijd.” Zelf voelt hij er zich „heel ongemakkelijk” bij.

Net zo ongemakkelijk overigens als bij het jongeaardecreationisme, waarvoor bijvoorbeeld het Logos Instituut nadrukkelijk aandacht vraagt. „Maar om zo te zeggen: Gijsbert beweegt mij bijna een jongeaardecreationist te worden. Maar, destijds, Ouweneel en Van Delden: zij wisten mij te veel. En dat geldt voor dit boek nu ook. Mag het ook een beetje onduidelijk blijven allemaal?”

Artikel 2 NGB

In een reactie merkte prof. Van den Brink dat zijn boek inderdaad gelezen kan worden als een verantwoording aan zichzelf. Verwijzend naar De Waarheidsvriend, het weekblad van de Gereformeerde Bond: „Ik voel me ook echt een waarheidsvriend – ook richting de wetenschap. Als u dan eigenlijk zegt dat de wetenschap zélf niet is te vertrouwen, vind ik dat jammer. Overigens geef ik u gewonnen dat er over artikel 2 NGB meer te zeggen zou zijn.”

„Jammer” noemde prof. Van den Brink het ook dat hij zijn opponent rond de evolutietheorie niet heeft kunnen overtuigen. „Maar ik vraag me af: wílt u het eigenlijk wel weten?”

De Amsterdamse hoogleraar gaf verder aan zich „geraakt” te voelen door het feit „dat u mijn opvattingen op dit punt eigenlijk buiten de piketpaaltjes van wat gereformeerde orthodoxie is plaatst. Er is mij veel gelegen aan het oordeel van de Gereformeerde Bond. Maar ik zou willen dat u ten strijde trok tegen het evolutionisme in plaats van tegen de evolutietheorie, zoals u in uw brochure van vorige week ook weer doet. En plaats mij niet buiten de krijtlijn van de gereformeerde orthodoxie.”

Op zaterdag 8 juli in deze krant een dubbelinterview met prof. dr. Van den Brink en prof. dr. Mart-Jan Paul.

---

Prof. Maarten Wisse: Staat der rechtheid fundamenteel voor theologie

Kerk & religie

RD.nl in uw mailbox?