In zeven dorpen in de onherbergzame Puno -de ruige hoogvlaktes van het Peruaanse binnenland- verjoegen menigten boze indianen de afgelopen weken gemeenteraadsleden en burgemeesters die zij van ambtelijke misdragingen verdachten. In enkele gevallen kwam het zelfs tot lynchpartijen waarbij de bestuurders met hun leven betaalden voor vermeende tekortkomingen.

De oorzaak van de indiaanse onvrede is niet zozeer een nog verdere toename van de reeds lang bestaande corruptie, als wel het decentralisatiebeleid van de nationale overheid in Lima. Het overhevelen van bevoegdheden en taken naar de gemeenten gaat gepaard met een ingrijpende herverdeling van de beschikbare overheidsfondsen. Regionale bestuurders krijgen hierdoor de beschikking over steeds meer gelden.

„Vroeger was het niet zo erg als een burgemeester of gemeentesecretaris minder oprecht of eerlijk bleek, want er was toch amper geld in kas”, aldus de voormalige burgemeester Esteban Quispe. „Nu is dat anders; zij beheren aanzienlijke fondsen. De burgers eisen inzage in de boeken, willen precies weten wat er uit de hoofdstad is ontvangen en waar dat geld naartoe gaat. Blijft een uitleg achterwege dan ontstaat er meteen heibel”, legt Quispe uit.

Eind vorige maand sleurde een buiten zinnen geraakte menigte Aymara-indianen de burgemeester van Ilave, nabij het Titicacameer op de grens met Bolivia, uit zijn woning om hem vervolgens op het dorpsplein af te ranselen tot de dood erop volgde. Burgemeester Cirilo Robles, zelf van indiaanse afkomst, zat op het moment van de inval een raadsvergadering voor. De indianen hadden al enkele dagen protesten georganiseerd om luidkeels het aftreden van Robles te eisen, hetgeen de gekozen burgemeester weigerde.

De inwoners van Ilave verdachten Robles ervan geld uit de gemeentekas te hebben ontvreemd. Een aantal gemeenteraadsleden overleefde de uitbarsting van volkswoede, maar raakte wel zwaargewond. Arnaldo Chambilla, een gemeenteraadslid dat nu als burgemeester moet aantreden, kreeg een paar rake klappen op het hoofd en ligt nu met een hersenschudding in een plaatselijk ziekenhuis waar hij onder politiebewaking is gesteld. Chambilla’s gezin is inmiddels uit Ilave vertrokken om niet ook ten prooi te vallen aan de volkswoede. „Ik durf niet terug naar mijn dorp en huis. Het is daar te gevaarlijk. Laat staan dat ik burgemeester wil zijn van Ilave”, aldus Arnaldo Chambilla.

Het vermoeden bestaat dat het volksgeweld in Ilave en andere stadjes van de Puno niet helemaal spontaan was. Vorige week arresteerde de politie loco-burgemeester Alberto Sandoval op beschuldiging van het aanwakkeren van de ongeregeldheden. Hij zou dit gedaan hebben om zelf de macht in handen te krijgen, en niet zozeer omdat er was gesjoemeld met de financiën. Ook elders op de Puno bestaan er aanwijzingen dat ambitieuze bestuurders inspelen op de latente gevoelens van onvrede onder de indiaanse bevolking om plaatselijke machtswendingen te forceren.

Volgens pater Faustino Pari, die leidinggeeft aan de parochie in Ilave, is het geweld niet goed te praten, maar wel te begrijpen. „De Aymara-indianen voelen zich amper Peruaans, zij koesteren van oudsher hun eigen identiteit. Met de landelijke overheid, die hen sinds mensenheugenis negeert, hebben zij doorgaans weinig op. De Aymara-gemeenschappen van de Puno kennen bovendien eigen wetten en tradities die vaak niet stroken met hetgeen de door blanken gedicteerde regels voorschrijven”, aldus de geestelijke.

In navolging van de ontwikkelingen in de buurlanden Ecuador en Bolivia verlangen ook de indiaanse gemeenschappen van Peru erkenning als aparte en semi-autonome bevolkingsgroep. Er bestaat een groeiende frustratie over de nog prille en haperende democratieën van de Andeslanden. Aanvankelijk heette het dat democratisering ook de emancipatie van de indiaanse bevolking met zich mee zou brengen. Dat is evenwel niet gebeurd. Net als andere Peruanen ergeren de indianen zich in toenemende mate aan de haast ongebreidelde corruptie, het grove misbruik van macht en bevoegdheden en de soms minder succesvolle beleidsaanpak van de successievelijk gekozen regeringen.

Ook president Alejandro Toledo slaagt er niet in deze onvrede met de democratische gang van zaken weg te nemen. Hij is thans het minst geliefde staatshoofd in Zuid-Amerika. Nauwelijks 7 procent van de Peruaanse bevolking is van mening dat Toledo het land naar behoren bestuurt. De president raakte, net als zijn voorgangers, in diverse corruptieschandalen verwikkeld.

„De indiaanse roep om meer autonomie en zelfbeschikking is een regelrecht gevolg van het herhaaldelijk falen van de nationale regering”, zo meent antropoloog Ivan Degregori. Hij waarschuwt dat de geweldplegingen kunnen escaleren wanneer de overheid in gebreke blijft bij het onderzoeken van corruptie en machtsmisbruik of nalatig is bij het nakomen van toezeggingen.

Volgens een peiling van de krant Expreso heerst er onrust in ten minste 700 indiaanse dorpen waar de bevolking inmiddels de straat is opgetrokken om het vertrek van de plaatselijke bestuurders te eisen. In 166 gemeenten zijn de gekozen burgemeesters reeds opgestapt. Het aftreden had meestal plaats na bedreigingen, geweldplegingen en zelfs ontvoeringen. De politie laat zich tijdens de opstootjes zelden zien, en ook het leger houdt zich afzijdig. In het district Tilali, niet ver van Ilave, houden indianen ondertussen vijf gemeenteraadsleden gevangen die zij van wanbestuur betichten.

Volgens een woordvoerder van de regering in Lima is men uiterst terughoudend met het sturen van versterkingen naar door onlusten geplaagde indiaanse dorpen en steden. „Vaak bewerkstelligt de komst van honderd of meer dienders uit de hoofdstad het tegenovergestelde van wat wij beogen en wakkert die de volkswoede alleen maar aan. Veel indianen zien de politie bij uitstek als het instrument van de onderdrukker en hoewel het alleen de bedoeling is de openbare orde te herstellen of te handhaven, willen wij niet onnodig provoceren”, aldus zegsman Luis Thais.

Voorlopig kan de nieuwe burgemeester Arnaldo Chambilla dus nog niet naar huis, of zijn ambt aanvaarden. Ilave blijft voor het moment burgemeesterloos. In het stadje is de rust inmiddels wel hersteld door, of ondanks, de komst van een kleine politiemacht uit Lima. Maar de problemen zijn daarmee nog niet opgelost. De indiaanse bevolking van de Peruaanse Puno, waarvan de meesten moeten rondkomen van nog geen euro per dag, heeft nog steeds reden om boos, achterdochtig en zelfs opstandig te zijn.