In het Frites Atelier op de hoek Vijzelstraat/Bakkerstraat laten twee geblondeerde dames van middelbare leeftijd zich in de patatlucht op de foto zetten. Met op de achtergrond hun idool, topkok Sergio Herman, aan de wand.

Caspar Wortmann, secretaris van het Platform Binnenstad Arnhem, ziet het schouwspel met genoegen aan. Het platform werd eind 2015 opgericht, met de hoge ambitie „Arnhem weer in de top 10 te krijgen van aantrekkelijkste binnensteden van Nederland.” Daarin passen geen lege winkelpanden die het centrum ontsieren. Gezocht wordt naar ondernemers die iets speciaals weten in te brengen.

Zoals de friterie van meesterkok Sergio Herman, een zaak die op 1 november in Arnhem neerstreek. Het is duidelijk geen gewone snackbar. De patat wordt gebakken in bronzen ovens, de vloer is belegd met Italiaanse mozaïeksteentjes en eeuwenoude planken. Hermans zelfbedachte sauzen komen uit nostalgische, crêmekleurige keramiek potten.

„Alles is hier vers”, licht de 22-jarige floormanager Stephan Hoefsmit toe. „Onze patat is krokant vanbuiten en vanbinnen smeuïg als aardappelpuree.” Dat wil iedereen proeven, ook al kost een portie friet met alle toebehoren bijna een tientje. Dus staat hier vaak een rij voor de deur.

Droevig

Binnen het platform werken gemeente, winkeliers, horecaondernemers, mensen uit de wereld van de cultuur en vastgoedondernemers samen. Voor Nederland is dat uniek, zegt Caspar Wortmann. Ze vonden elkaar omdat het droevig gesteld was met het winkelgebied in de binnenstad. „Tussen 2009 en 2016 is het aantal winkels gedaald van 500 naar 400.” Het vertrek van de Bijenkorf, twee jaar geleden, noemt hij „het slotakkoord van iets wat al jaren gaande was.” Arnhem was allang niet meer wat het vroeger wel was: ”de chicste stad van Oost-Nederland”.

Het probleem van Arnhem staat niet op zichzelf, vertelt Wortmann tijdens een rondleiding in het centrum. De economische crisis van na 2008 hakte er op meer plaatsen flink in. „In alle 25 binnensteden met een regionale rol speelt iets soortgelijks. Denk aan Breda, Groningen, Tilburg, Enschede en Leiden. Ze moeten hun rol opnieuw uitvinden.”

Wat dat betreft zitten ze allemaal in een overgangsfase. „Vroeger ging je naar de binnenstad omdat je iets nodig had; tegenwoordig omdat je dat wilt: omdat het er prettig vertoeven is, gezellig, verrassend en authentiek.” Dat is ook wat de klant wil. Het regionaal Koopstromenonderzoek-2016 spreekt over „de groeiende behoefte van consumenten aan beleving, aankleding en sfeer van winkelgebieden.”

Het kernwinkelgebied in de binnenstad zal kleiner worden, voorspelt hij tijdens de wandeling door de binnenstad. „De schil rond de kern wordt meer een mengeling van horeca, dienstverlening, ambachten (van keramist en goud- en zilversmid tot houtbewerker en lederwarenmaker), detailhandel en cultuur.” Deze naar zijn oordeel aantrekkelijke mix van wonen, werken en recreëren was er eigenlijk al sinds de middeleeuwen, vertelt hij.

Wanneer de „monocultuur” van uitsluitend winkels wordt doorbroken, zullen hele straten ‘verkleuren’, zegt hij. Bij het Jansplein is dat al te zien. In het voormalige neogotische postkantoor zat boekhandel Polare, maar die ging failliet. Na jarenlange leegstand komt er binnenkort grandcafé ’t Taphuys in. Posters achter de ramen vragen om personeel. Ook de straat tussen het Jansplein en de Jansplaats bevat bijna alleen horeca. „Drie jaar geleden waren het vooral winkels.”

In de binnenstad van de toekomst wordt meer gewoond. Wortmann wijst naar een voormalig kantoor naast de oude synagoge. „Die kleine stadsappartementen gingen als zoete broodjes over de toonbank.” Ook de saaie, letterlijk grijze wederopbouwbuurt aan de voet van de Eusebiustoren –nu nog één grote bouwput– krijgt straks vooral een woonfunctie.

Betonnen gevels

Kijkend naar de betonkolos van H&M-damesmode, naast de HEMA, moet hem van het hart: „Qua architectuur is dit pand een mislukking uit de jaren zeventig.” Hij weet dat er inmiddels plannen leven om deze buitengevel meer in harmonie te brengen met de oude gevels van de binnenstad.

”Meer sfeer en beleving” lijkt dus de formule. Wortmann haalt het Planbureau voor de Leefomgeving aan. Dat spreekt, ondanks de leegstand, toch over een „rooskleurige toekomst” voor de binnensteden. Mits de samenstelling van de binnenstad verandert.

Winkeliers moeten het anders gaan aanpakken. Een voorbeeld in de Bakkerstraat zijn de herenmodezaken uit het hogere segment. Wie een blik naar binnen werpt, ziet eigenlijk heel weinig kledingrekken. Maar wel veel ruimte eromheen en attributen die een bepaalde sfeer moeten oproepen. Zo loopt de bezoeker van COEF Men, sinds 1 september hier gevestigd, langs een fiets uit een vervlogen tijdperk en een etalagepop in een duikerspak. Ze moeten iets van de stoerheid en kwaliteit van deze herenmodezaak uitstralen.

Overigens zal het aantal van voorheen 500 winkels niet meer bereikt worden, verwacht Wortmann. Het grootschalige onlinewinkelen is daarvan een oorzaak. Toch ziet hij ook een tendens bij de consument om zich eerst online te oriënteren en vervolgens de aankoop ter plekke te doen.

Arend Vogel (62), eigenaar van de enige winkel in Nederland die het Franse schoenenmerk Mephisto verkoopt, herkent dat. De middenstander uit de Kerkstraat vertelt: „Ons product via internet bestellen kan wel, maar dat is moeilijk doordat we zo veel verschillende pasvormen hebben.”

De Arnhemse binnenstad zit in de lift, is de positieve boodschap die het Platform Binnenstad Arnhem uitdraagt in een recent persbericht. Intussen kunnen tijdens de wandeling diverse winkels met bordjes ”te koop” of ”te huur” niet over het hoofd worden gezien. Zoals de imposante winkel van voorheen Espritdamesmode (failliet) aan het plein Land van de Markt. Wortmann knikt instemmend: „Ook al zie je die panden niet meer zoals vroeger beplakt met kranten, een leeg pand is besmettelijk in negatieve zin.”

Wensdenken

Maar maken de 25 nieuwe winkelzwaluwen in Arnhem een zomer? De platformwoordvoerder vindt niet dat hij beticht kan worden van wensdenken. De voorbeelden van een goede invulling van lege panden spreken wat hem betreft duidelijke taal. Ook al gaat het stap voor stap. „Eigenlijk ben je nóóit klaar met een binnenstad”, tekent hij aan.

Rapport

In de Arnhemse binnenstad is in 2016 het aantal leegstaande winkelpanden afgenomen van 87 naar 75, aldus makelaarsonderzoeksbureau Strijbos Thunissen in een recent rapport.

Met de komst van 25 nieuwe winkels zou Arnhem aansluiten „bij de landelijke trend waarin het aantal leegstaande winkelpanden daalt”, stelt het Platform Binnenstad Arnhem.

Informatieleverancier Locatus becijferde dat over heel 2016 in Nederland de leegstand van winkelpanden is gedaald met 500 stuks. Onder andere doordat er veel nieuwe bestemmingen zijn gevonden voor bijvoorbeeld de panden van het failliete V&D.

„Begin 2016 stond 7,4 procent van de panden leeg en eind van dit jaar was dit 7,2 procent”, zegt Gertjan Slob, directeur onderzoek van Locatus.

Verder trekt het aantal centrumbezoekers aan, laat een rapport zien van de Binnenstadsmonitor. Na een dip van 270.000 bezoekers per week in 2014, staat de teller over 2016 op 323.000. In 2007 was dit nog 340.000.