Tot die ontnuchterende conclusie komt Peter Knoope, voormalig directeur van het Internationaal Centrum voor Contraterrorisme. „We zijn niet goed bezig. Er wordt geen doel geformuleerd en de strategische keuzes worden niet benoemd als het over terrorismebestrijding gaat.”

Knoope deelde zijn inzichten gisteren met een kleine 200 experts op het gebied van terrorismebestrijding tijdens een grootschalig opgezet congres over dit onderwerp in Den Haag.

Is er echt nooit een goede strategie opgezet? Deskundigen verwijzen doorgaans naar 2005, toen de Europese Unie een anti-terrorismestrategie opstelde. Dit document staat bekend als „de moeder van alle strategieën over terrorismebestrijding”, aldus Knoope. Europese adviseurs hebben de hoofdlijnen uit dit document over de hele wereld verbreid, waardoor nationale strategieën van een willekeurig Afrikaans land soms één op één te herleiden zijn tot dit EU-document.

Een jaar later, in 2006, verscheen bovendien een VN-strategie op het gebied van terrorismebestrijding, waarin onder meer helder is geformuleerd dat de mensenrechten niet het kind van de rekening mogen worden van de strijd tegen terreur – het was de tijd waarin de Verenigde Staten veel kritiek kregen over de inval in Irak.

„Maar het probleem is dat noch de EU-strategie, noch die van de VN een strategie is”, stelt Knoope. „Het zijn lijsten van dingen die je zou kunnen doen, meer niet.”

Het leger erop af

Een strategie bepaalt welke richting het beleid op gaat en welke kant niet wordt gekozen. „Je kunt kiezen om gewoon het leger erop af te sturen. De Verenigde Staten doen dat snel. Dan is dat je strategie. Je kunt ook kiezen voor een justitiële aanpak, zoals Europa vaker doet, waarbij je bijvoorbeeld de toegang tot geld en wapens probeert te beperken. Of je kiest voor nog softere strategieën, zoals onderhandelen met Al Qaida of gewoon eens luisteren waarom mensen eigenlijk boos zijn.”

Dergelijke keuzes worden volgens Knoope in de praktijk wel gemaakt, maar zonder dat ze expliciet worden gemaakt. De onderliggende strategie is nooit helder geformuleerd. Het gevolg is dat de verborgen agenda van overheden leidend wordt in de terreurbestrijding.

Uitvoerders van het beleid herkennen dat probleem, zo bleek gisteren. Ze gaven aan hoe lastig het is om deuren open te krijgen en geld vrij te spelen voor problemen op dit vlak – en dat terwijl er 15 miljoen dollar per uur aan wordt gespendeerd. Het zijn de verborgen agenda’s van beleidsmakers waar je niet tegenop kunt boksen zonder een heldere strategische keuze, analyseerde Knoope.

Online radicalisering

Het kwam hem op kritiek te staan van H. P. Schreinemachers, directeur analyse en strategie bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). „Ik herken de verborgen agenda’s niet”, zei Schreinemachers. „Wij maken juist een heldere strategische keuze.”

De NCTV-leidinggevende gaf toe dat de verantwoordelijke diensten rond 2011 niet alles op orde hadden. „In die tijd dachten we dat het onder controle hadden, waardoor we het hebben laten gebeuren dat de aandacht wat verslapte. Maar sindsdien zien we dat radicalisering op andere plaatsen gebeurt dan voorheen, bijvoorbeeld online. En ook gebeurt het veel sneller.” Door een „integrale aanpak” zit de dienst daar nu bovenop, verzekerde Schreinemachers.

Onder meer terugkeerders uit het kalifaat van IS worden zo goed mogelijk in de gaten gehouden, al kan de dienst nooit een garantie afgeven dat een aanslag in Nederland niet zal voorkomen. Het dreigingsbeeld is al enkele jaren ”substantieel”: het op één na hoogste niveau.

Job Cohen: Je komt in een achtbaan na een aanslag

Of het de verdienste van het Nederlandse beleid is of niet, feit is dat sinds 2001 in Nederland maar één dode is gevallen als gevolg van een terroristische daad: Theo van Gogh, die in 2004 in Amsterdam op straat werd vermoord door Mohammed B. „Ik weet nog precies waar ik was op die 2e november”, vertelde toenmalig burgemeester van Amsterdam Job Cohen gisteren. „Ik zat in vergadering op het stadhuis en kreeg een telefoontje van de plaatsvervangend hoofdcommissaris. Ze zeggen weleens dat het bloed wegtrekt uit je gezicht. Dat was precies wat er met mij gebeurde. Wat moet er gebeuren op zo’n moment? Je komt in een achtbaan terecht. Overleg met de driehoek, erachter zien te komen wat er precies aan de hand is, heel snel naar het publiek communiceren: er komt van alles op je af.

Intussen heb ik contact gezocht met vrienden van Theo van Gogh, onder anderen Theodor Holman. Die zei: Er moet in elk geval geen stille tocht komen. Mede om die reden hebben we die avond een bijeenkomst op de Dam georganiseerd waarbij we juist veel lawaai maakten.

Natuurlijk moet je als burgemeester dan iets zeggen. Ik wist heel goed dat Theo van Gogh mij niets vond, maar ik wilde burgemeester zijn voor alle Amsterdammers. Ik wist wel: dit is zo’n beslissend moment waarop je als gezagsdrager overtuigend moet zijn. Als dat lukt, denken de mensen dat ze vertrouwen in je kunnen hebben. En het lukte mij. In het begin was er een enorm fluitconcert tegen mij, maar later verstomde dat.

Natuurlijk doe je in die dagen nog veel meer, met als belangrijkste doel: de boel bij elkaar houden. Dat vond ik toen het belangrijkst en dat vind ik nog steeds. Het kan me niet schelen hoe het genoemd wordt, maar als je daarvoor een theedrinker moet zijn, ben ik graag een theedrinker. Het is zó belangrijk dat je mensen het gevoel geeft dat ze erbij horen. Naarmate je daar beter in slaagt, heb je die andere, harde kant minder nodig.”